havo

Op zoek naar andere dagboeken/egodocumenten om te gebruiken bij een les over het dagboek van Anne Frank? Hier een lijstje dat je op weg kan helpen, met diverse ervaringen. Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.!

Het meeste materiaal bestaat ongetwijfeld over het dagboek dat Helga Deen schreef in Kamp Vught. Helga Deen was Joods en 18 jaar. Er hangt een romantische geschiedenis aan dit dagboek en je kan het koppelen aan een bezoek aan kamp Vught. Verschenen in boekvorm als: Dit is om nooit meer te vergeten, uitg. Balans, 15 euro. Een foto van een pagina in het originele dagboek met daarnaast de tekst vind je hier. Meer over Helga Deen, waar zij woonde enz: site van Archief Tilburg. Een Netwerkdocumentaire over Helga Deen en de vondst van het dagboek bekijk je hier.

Nog een boek over Vught (ik weet niet hoe het is): David Koker: Dagboek geschreven in Vught. Van Oorschot, Amsterdam, 246 blz.-F 34,90. Met een inleiding van Karel van het Reve. David Koker, zijn broer Max en zijn ouders bleven veel langer dan vele anderen in het kamp, al werden uiteindelijk ook zij op transport gezet naar Auschwitz, waar die 'Herrn von Philips', zoals de SS hen aanduidde, door het 'Arbeitsamt' in Berlijn werden opgevraagd en tewerkgesteld in Neder-Silezie. Eind februari 1945 stierf David Koker - op transport onderweg naar Dachau.Max Koker, die voor deze derde druk van het dagboek een nawoord schreef, merkt op dat zij waarschijnlijk de enige joden zijn geweest die met naam en toenaam uit Auschwitz zijn opgevraagd om elders te werk te worden gesteld.

Het dagboek van Petr Ginz kent u misschien - er is veel over te vinden in Yad Vashem. Het is in het Nederlands uitgegeven als: Praags dagboek, Uitg. Anthos, ISBN 978 90 414 1131 70, Hardcover, Prijs: 19,95. Gaat wel over Praag, maar zeer bijzonder. Hier kunt u een Engelstalig blog dat aan hem is gewijd raadplegen.

Foto's van een origineel manuscript waarin Ruth Fass het vreemde verhaal vertelt over haar ontsnapping uit de Hollandsche Schouwburgzijn hier te vinden. Het manuscript is in het bezit van het Joods Historisch Museum, u kunt digitaal een hoge resolutiefoto opvragen om te vermenigvuldigen voor gebruik in de les.

Minder voor de empathie, meer een feitelijk beeld over Nederland in oorlogstijd geeft het zeer uitgebreid gepubliceerde dagboek van een vee-verloskundige Kees Tetteroo met foto's, krantenknipsels en documenten waar je misschien iets mee kan. Kees Tetteroo/Gemma van Winden-Tetteroo, Mijn Dagboek 1936-1945, Uitgeverij Aprilis, ISBN: 978 90 5994 140 3,Prijs: 34,90 euro. Meer daarover hier.

Jan Truyens (Eksel,°1906 - +1998) werd in de Tweede Wereldoorlog als krijgsgevangene naar Duitsland gevoerd. Zijn dagboekje vertelt zijn verhaal van vrijdag 10 mei 1940 tot dinsdag 12 november 1940. Je vindt er fragmenten van, hertaald naar meer hedendaags Nederlands, hier op de site van zijn kleinzoon.

Op een erg leuke site over geschiedenis in de regio Utrecht, die gaat over verschillende periodes, is een fragment van het dagboek van Theo van den Berg te vinden. Er is tevens een werkblad enz. bij, gericht op groep 7-8 van het basisonderwijs. Theo van den Berg woonde in Veldhuizen en was elf toen de Duitsers Nederland binnenvielen. In navolging van zijn vader heeft hij belangrijke gebeurtenissen en krantenknipsels bijgehouden in een dagboek, met typische aspecten van de Tweede Wereldoorlog zoals de inval en het bonnensysteem.

Tevens een mooie site om te bezoeken is onderstaande, vol met achtergrondinformatie en afbeeldingen over het in boekvorm verschenen dagboek van een 20-jarige krijgsgevangene in 'Indie' en Japan: Ooggetuige. Krijgsgevangen in Indië en Japan (1942-1945). uitg. Walburg Pers ISBN: 978.90.5730.573.3, € 29,95.  De verslagen zelf liggen in het Tehuis/Museum Bronbeek in Arnhem.

Dagboekfragmenten van een 20-jarige soldaat over de strijd om Flugplatz Katwijk vind je hier.

Dagboekfragmenten van een 'Hollandse schooljongen' in Barneveld vind je hier.

Een kind van onderduikgevers: het Archief Eemland heeft het dagboek van Mary ten Berge. 'Een kijkje in het leven van een Amersfoorts gezin dat tijdens de oorlog onderdak bood aan een Joods jongetje. De komst van dit jongetje ("Bommeltje") wordt beschreven, maar ook de natuur in de toen nog kleine stad. Opvallend is ook het rustiger levenstempo dat uit het dagboek spreekt.' Het materiaal is niet op de site te vinden. Het dagboek en het interview (in het Engels) zijn te lezen cq te beluisteren in de studiezaal van Archief Eemland. Dit maakt deel uit van een Oral History Project over Amersfoort met ook interviews met 1e generatie Turkse en Marokkaanse immigranten.

Deze is tevens nuttig om eerst proberen te bekijken: het wordt aangeprezen als chicklit! Dagboek voor vier handen is een intiem, openhartig verslag van twee zussen die ook elkaars beste vriendinnen zijn. Op 6 mei 1940 besluiten Benoîte en Flora Groult, twintig en vijftien jaar oud, een dagboek bij te houden. Hun dagelijkse belevenissen, hun romantische ontmoetingen en hun naïeve kijk op het leven vormen een schril contrast met de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog.

Ook eens een andere oorlog: dit is het Dagboek van een meisje uit Sarajevo.Zlata Filipovic: Het dagboek van Zlata. Vert. Annet van Beelen. Uitg. Forum, 193 blz. Prijs € 17,15
Waarom het oorlog is in Bosnië is heel moeilijk te begrijpen. Wie vecht er tegen wie, en waarom? Ook Zlata Filipovic begrijpt het niet, ook al woont ze in Sarajevo, midden in Bosnië, midden in de oorlog.
De details die Zlata opschrijft halen de verschrikking dichterbij. Zo somt ze op 3 mei 1993 op welke boeken ze de laatste tijd heeft gelezen. Ze eindigt met: “ik blader vaak door kookboeken om naar de foto's te kijken, dan krijg ik het gevoel dat ik heb gegeten wat ik zie.” Zlata wist al tijdens het schrijven dat haar dagboek gepubliceerd zou worden. Ze beschrijft dat er veel buitenlandse journalisten bij haar op bezoek komen. Zlata is er blij om, het verdrijft de verveling en de journalisten nemen snoep mee. Soms schrijft Zlata een beetje hoogdravend. Die journalisten vergelijken Zlata vaak met Anne Frank. Zlata heeft haar dagboek net als Anne Frank een naam gegeven; dat van Anne heet Kitty, dat van Zlata Mimmy. Zlata heeft het niet zo op de vergelijking met Anne Frank: “Dat maakt me bang, Mimmy. Ik wil niet haar lot ondergaan.”

Links naar (qua kwaliteit wisselende) dagboeken uit WOII vind je hier.
Een daarvan is niet echt een dagboek maar achteraf opgeschreven herinneringen. Het gaat over een gezin waar twee Joodse jongetjes onderduiken; het zijn Marcel en Philip Staal, die door oorlog als wees overleefden. Philip leeft nog en woont in Israel, hij kwam nog wel eens in Nederland, hierbij de link. Je vindt daar overigens ook een bronnenpakket voor werkstukken.

Dagboek van Job Oortwijn : een voormalig veenarbeider tewerkgesteld in Duitsland tijdens de tweede wereldoorlog is niet een echt dagboek. Ondertitel is: verteld door Job Oortwijn ; vastgelegd door Guurtje van der Heide. De thuiszorgwerkster schreef het voor hem op, je leest daarover hier.
"Job Oortwijn woont aan de Alteveersterweg nr. 14 op Alteveer. Job Oortwijn is nog steeds actief bij Onstwedder Gaarven. Maar hij is zelf niet in staat om reacties er op te ontvangen, dus wilt u het boek van ons kopen, Stuur dan een bericht of mail naar: Guurtje van der Heide, Hardingstraat 32, 9591 TA  Onstwedde. e-mail: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. Verwachte prijs per boek: € 14,95

Dagboek van Mozes Flinker toont de belevingswereld van een orthodox-joodse jongen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Eerst kijken of het geschikt is voor je klas!
Mozes Flinker is geboren en opgegroeid in Den Haag. In 1942 vlucht hij als zestienjarige met zijn ouders, broer en vijf zusjes naar België. Uiteindelijk vinden ze in Brussel onderdak, waar ze - doorgaand voor een niet-joods gezin - een redelijke bewegingsvrijheid genieten. In Brussel begint Mozes zijn dagboek.
Hoewel het dagboek van Mozes Flinker lang niet zo beroemd is als dat van Anne Frank of Etty Hillesum, bevat het, zoals Dick Houwaart in zijn voorwoord zegt, 'een aantal elementen van zo specifiek joodse aard, dat het alleen daarom al een gelijkwaardige plaats naast de andere twee toekomt.'
Mozes Flinker werd in 1944 gedeporteerd en keerde niet meer terug. Dagboek van Mozes Flinker werd geschreven in het Hebreeuws. In 1973 verscheen de Nederlandse vertaling van de hand van Dr. Jacob Soetendorp. Deze vertaling werd herdrukt door Amphora Books, met een nieuw voorwoord van Dick Houwaart, voorzitter van de Anne Frank Stichting.

Het Duitsland Instituut heeft een lesplan ontwikkeld voor bij de film 'Der Untergang', die gaat over de laatste dagen van het Derde Rijk.

Drie fragmenten uit deze film zijn gekozen voor in de klas, waarmee de leerlingen een beeld kunnen krijgen van de persoon Adolf Hitler, zijn entourage in de Führerbunker en de enorme schade van de Slag om Berlijn in mei 1945. Het lesplan bestaat uit het bekijken van enkele fragmenten, het beantwoorden van vragen en het klassikaal bediscussieren van zowel de fragmenten als de vragen.

Het hele lesplan kunt u hier downloaden.

De tijd dat overlevenden van de Holocaust kunnen navertellen wat hen is overkomen, is bijna voorbij. Het belang van het lesgeven over de gitzwarte pagina’s van de Europese geschiedenis staat echter nog steeds buiten kijf. Net zoals het feit dat zulke lessen zich niet alleen op het hoofd, maar vooral ook op het hart moeten richten.

Hédi Fried (Sighet, Roemenië, 1924) heeft tijdens de oorlog in verschillende concentratiekampen gezeten. Na de oorlog kwam ze in Zweden terecht, waar ze naar verloop van tijd het overleveren van haar ervaringen tot levensdoel maakte. Haar inzet voor de democratie en het bestrijden van racisme en vooroordelen werd bekroond met onder meer de Zweedse Vredesprijs en de Yad Vashemprijs.

Vragen die ik kreeg over de Holocaust is een indrukwekkende voortzetting hiervan. In het boek slaagt ze met een eenvoudige vraag-antwoord opbouw erin haar verhaal op meeslepende wijze te vertellen. Het boek leent zich uitstekend voor lessen op zowel het basis- als middelbaar onderwijs (“kinderen van tien tot twaalf jaar zijn meestal mijn grootste fans op scholen”!).

In chronologische volgorde geeft ze uitgebreid antwoord op de vragen van jongeren, bij wie ze duidelijk oprechte nieuwsgier heeft weten op te wekken. We vernemen van jeugdverhalen uit een Roemeens stadje, van het kantelen van het politieke klimaat in Europa (en hoe dit door haarzelf werd onderschat), en uiteraard een uitgebreide omschrijving van het leven in de kampen.

Het is duidelijk dat jongeren niet om de hete brij draaien. Van alles komt aan bod, van specifieke vragen als “hoe was het om ongesteld te zijn in het kamp?”, tot algemene – en soms pijnlijke – vragen als “waarom boden jullie geen verzet?”.

Ook is er ruimschoots aandacht aan vragen van jongeren over identiteit en burgerschap, en over hoe ze de wereld van vandaag beoordeelt aan de hand van haar verleden. Hoewel ze ingaat op hoe ze zich aanpast aan de Zweedse samenleving, hoeven we deze niet te kennen om te mee te krijgen hoe het voor haar was om nieuwkomer te zijn.

Over de toekomst geeft Fried de leerlingen mee om waakzaam te zijn, maar over de jongeren van nu is ze optimistisch. Die zijn “zelfbewuster, veel beter geïnformeerd en veel meer geïnteresseerd in de wereld”, en Fried is er “rotsvast van overtuigd dat zij de wil en de mogelijkheden hebben om de problemen van deze tijd op te lossen”.

Haar dankwoord is dan ook exclusief gewijd aan de leerlingen zelf die haar vragen stelden. Om Fried te prijzen voor haar inspanningen kan men dus toevoegen aan de vele redenen om het boek in de klas te gebruiken, of om zelf te lezen.

Gepubliceerd: augustus 2008

144 blz.

ISBN 978 90 450 3649 6

Vertaling uit het Zweeds: Geri de Boer

Zie Uitgeverij Atlas Contact voor meer informatie

Antisemitism Uncovered;  Guide to Old Myths in a New Era is een overzicht van de geschiedenis en verschijningsvormen van antisemitisme van de Amerikaanse Anti-Defamation League.

Antisemitisme is een van de oudste vormen van discriminatie, en bestond al eeuwen voordat de Holocaust plaatsvond. Antisemitism Uncovered laat zien welke vooroordelen er over Joden bestaan, wat voor vormen antisemitisme door de geschiedenis en vandaag de dag aanneemt, en wat u er tegen kunt doen. Het rapport gaat in op zeven klassieke én moderne vormen van antisemitisme: waar zij vandaan komen, hoe die zich uiten en hoe deze te herkennen zijn.

Het rapport gaat bijvoorbeeld in op het waanidee dat alle Joden gierig zijn, of dat zij ontrouw zijn, of dat ze Jezus hebben vermoord. Daarnaast gaat het rapport ook in op Holocaustontkenning en antizionisme.

Bent u zelf slachtoffer geweest van antisemitisme in Nederland? Meld dit dan bij CIDI.

Op de website van Echoes & Reflections is veel materiaal te vinden over de Holocaust. Nu komen zij met een helder overzicht van een serie video's voor in de klas, een leslplan, een podcast én een posterverzameling die gratis te gebruiken zijn.

Lesplan

Het lesplan is gericht op het onderwijzen van de Holocaust en het overbrengen van de kernthema's daarvan. In deze les maken leerlingen kennis met het vooroorlogse leven van Joodse tieners in Europa. De les gaat vervolgens verder over de impact die de anti-Jodose maatregelen hadden die de nazi's invoerden. Door gebruik van vershillende didactische werkvormen komen deze maatregelen ter sprake. In het lesplan komen ook meerdere testimonies van overlevenden aan bod, die de leerlingen via samenwerkend leren bespreken en analyseren.

Podcast en posters

Echoes & Reflections biedt daarnaast ook zowel een podcast als een serie gratis te downloaden posters aan. De podcast, genaamd We Share The Same Sky. Deze Engelstalige podcast is ontwikkeld voor het klaslokaal en kan zowel bij geschiedenis als bij Engels - wel alleen in de bovenbouw - worden ingezet. Daarnaast is er een docentenhandeling bijgevoegd.

De posterserie, met de naam Inspiring the Human Story, is gratis te downloaden via deze link. De serie bestaat uit meerdere posters met daarop quotes van onder andere Holocaustoverlevende en schrijver Elie Wiesel en Miep Gies, de steun en toeverlaat van Anne Frank.

Videomateriaal

Ook biedt E&R een serie videos aan over de antisemitisme, de aanloop naar en verloop van de Holocaust, de gettos, het verzet en de Endlösung.  Deze Engelstalige videos, met helaas geen Nederlandse ondertiteling, zijn ontwikkeld door Yad Vashem en bevatten tevens bijpassnede lesbrieven. Daarnaast is er ook een lijst van testimonies die passen bij bepaalde onderwerpen in de klas, deze lijst is hier in te zien.

Een van de voorbeelden van de videos op Echoes & Reflections

In deze documentaire over Auschwitz, spreken getuigen uit Nederland en België over hun ervaringen tijdens de jaren 1941-1945.

Aan het woord zijn zes mensen die één ding gemeen hebben; zij werden als jood naar Auschwitz gedeporteerd en vertellen het na. Het is hun persoonlijke oorlogsgeschiedenis waarin zij de ontmenselijking in de concentratiekampen heel persoonlijk over weten te brengen. Elke persoon reageert er immers anders op.

Door de documentaire van 39 minuten met de lesbrief in te zetten, ben je als docent in staat om de abstractie van de begrippen holocaust, ontmenselijking, Auschwitz en vernietigingskamp concreter te maken. Je kunt de documentaire in de klas vertonen (van groep 8 t/m eindexamenkandidaten). Het lespakket bestaat naast de documentaire uit een informatiepakket met achtergrondinformatie en lesopdrachten op diverse niveaus. Je streamt de documentaire en print zelf de benodigde opdrachten. Het advies is een blokuur (90 tot 100 min.) te gebruiken.

De documentaire “Auschwitz, ons verhaal” laat de overlevenden hun persoonlijke verhaal vertellen alsof ze recht tegenover je zitten. Hoe blijf je mens en waar putten zij kracht uit?

De documentaire en het lespakket zijn voor scholen gratis verkrijgbaar via de website https://smolinski.nl/wp/op-school/, met ondertiteling in het Engels, Frans of Duits ook beschikbaar. Het bijbehorende lesmateriaal, inclusief een handleiding voor de docent, is ontwikkeld voor het vmbo, de havo en het vwo.

Meer informatie over de Smolinski Foundation en haar collectie interviews is te vinden op de website: www.smolinski.nl.

www.smolinski.nl
         

www.auschwitz.be            

Jules Schelvis overleefde als een van weinig slechts 18 Nederlanders het vernietigingskamp Sobibor. Vanuit een Duits ziekenhuis richtte hij vlak na zijn bevrijding een brief aan zijn oom, tante en neef, waarvan hij hoopte dat zij nog overleefden. Het zou 75 jaar duren voordat de brief een van de geadresseerden, zijn neef Karel Stroz, zou bereiken. De brief was nagelaten aan het Verzetsmuseum, uit de inboedel van verzetsstrijder Nico Staal, die de brief indertijd had moeten bezorgen. Jules Schelvis heeft het niet mogen meemaken: hij overleed in 2016.

'Als door een wonder' overleefd

'Als door een wonder' werd Schelvis vrijwel direct na aankomst in Sobibor doorgestuurd naar kamp Dorohuzca voor dwangarbeid als drukker, waardoor hij een van de zeer weinige overlevenden van het vernietigingskamp werd.  Zijn familieleden die met hem meegestuurd werden, hadden hetzelfde geluk niet: 'Gretha, David, Hella, Chel en Herman zijn, naar ik aanneem voor 99 procent, direct bij aankomst in het SS Sonderlager Sobibor, bij Lublin, vergast,' berichtte hij zijn overgebleven familieleden. Zo'n 180.000 mensen, waaronder zo'n 34.000 Nederlandse Joden, werden in Sobibor vermoord, het merendeel vlak na aankomst. 'Ik schrijf dit alles zo koud, daar het vele, wat ik heb gezien en zelf heb meegemaakt, mij hard heeft gemaakt.'

Eerste Nederlandse getuigenverklaring

Onderzoeker Jos Sinnema van het Verzetsmuseum kreeg de brief in handen, nagelaten door Nico Staal, en wist de geadresseerde Karel Stroz op te sporen. “De brief aan zijn familie is bijzonder omdat dit de eerste Nederlandse getuigenverklaring is over wat zich in Sobibor heeft afgespeeld,” vertelt hij. “Inhoudelijk staat er niets nieuws in deze getuigenis van kamp Sobibor, dat met de grond gelijk is gemaakt. We weten inmiddels veel meer. Het is een snipper. Maar wel een bijzondere snipper.” 

Verder kijken

Sobibor werd na een gevangenenopstand in oktober 1943 door de Duitsers weggevaagd, om alle sporen van bewijs te vernietigen. De resten van het kamp zijn uitgebreid onderzocht door Nederlands archeoloog Ivar Schute.

In oktober 2020 bezocht de kleindochter van Jules Schelvis, Kim La Croix, de restanten van Sobibor, begeleid door een filmploeg van de NOS op een reis die georganiseerd werd door Stichting Sobibor, opgericht door haar grootvader.

Brief van Jules Schelvis gedateerd 7 mei 1945, na zijn bevrijding uit kamp Vaihingen. (Foto: Het Verzetsmuseum)

Het Joods Historisch Museum heeft een lesprogramma ontwikkeld over Duits-Joodse kunstenares Charlotte Salomon, die de Jodenvervolging en Holocaust in schilderijen afbeeldde, en helaas niet zelf overleefde. Bedoeld voor leerlingen geschiedenis, kunstgeschiedenis en tekenen in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.

In 2017 is het honderd jaar geleden dat Charlotte Salomon in Berlijn werd geboren. Op de speciaal ingerichte themawebsite komt het geschilderde muziektheaterstuk van de jonge, in 1943 in Auschwitz vermoorde kunstenares tot leven. Door de in 2014 verschenen (ook in het Nederlands vertaalde) roman Charlotte van de Franse auteur David Foenkinos, is een jong lezerspubliek gefascineerd geraakt door het levensverhaal van Charlotte Salomon.

Meer weten? Zie hier.

In 1942 werd de Jodenster ingevoerd. Alle joden vanaf 6 jaar moesten vanaf deze dag een gele Davidster dragen met daarin het woord Jood. Wat betekent het om langzaam aan verstoten te worden uit de maatschappij? Zes getuigen vertellen hun verhaal in deze special van de NOS.

Speciale uitzending

Vanaf de tweede helft van het eerste bezettingsjaar volgen de anti-Joodse maatregelen in Nederland elkaar in hoog tempo op. In 1942 mogen Joodse Nederlanders niet meer voor de overheid werken, niet meer naar de bioscoop, geen lid meer zijn van een sportvereniging en moeten Joodse kinderen naar Joodse scholen. Op 3 mei 1942, bijna 80 jaar geleden, komt daar de invoering van de Jodenster bij.

Naast de online special Voor Joden verboden staat de NOS met een speciaal programma stil bij de invoering van de Jodenster. Vanuit café-restaurant de Ysbreeker in Amsterdam praat Herman van der Zandt met Dirk Mulder, directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork, en met NIOD-onderzoeker René Kok. In reportages vertellen overlevenden van de oorlog hoe het was om de Jodenster te moeten dragen en hoe het net van de anti-Joodse maatregelen zich sloot.
De ‘IJsbreker’ was vóór de oorlog een landelijk bekend biljartcafé en had vooral Joodse gasten. Het bordje ‘Verboden voor Joden’ op de gevel luidde dan ook het failliet van ‘de IJsbreker’ in. Slechts een handvol stamgasten overleefde de oorlog.

NOS Voor Joden verboden 75 jaar na invoering Jodenster
Presentatie: Herman van der Zandt
Terugkijken kan via deze link

Special: De oorlog van mijn oma
Ter ere van Memorial Day ontwikkelde de NOS eerder dit jaar de online special De oorlog van mijn oma.
Zes kleinkinderen vertellen hierin het verhaal van hun grootouders die de concentratiekampen hebben overleefd.

Holocaustededucatie.nl is in eerste plaats een website voor docenten en leerlingen. Daarom laten wij Paul Holthuis zijn nieuwe lesmethode De keuzes van tante Roosje toelichten, gebaseerd op het in 2016 uitgegeven boek Dansen met de vijand door Paul Glaser over het overlevingsverhaal van zijn tante. Glaser leerde pas vlak voor haar dood in 2000 zijn tante kennen, die in 1945 in Zweden belandde en daar de rest van haar leven zou wonen.

Dansen met de vijand is vertaald in verschillende talen, werd een internationale bestseller, en was onderwerp van een theaterproductie en een tentoonstelling in Nationaal Monument Kamp Vught.

Nu is het boek door Paul Holthuis, Hans Hooghoff en Roel Nijmeijer aangepast in een lesmethode voor basis-  en middelbaar onderwijs namens de Roosje Glaser Foundation. De stichting wil aan de hand van Roosje’s overlevingsverhaal ook oudere kinderen bijbrengen hoe gewone mensen ongewone keuzes maken en maakten, waardoor zij overleefden of niet, en waardoor zij anderen hielpen of juist verraadden. Roosje zelf werd door haar eigen echtgenoot verraden.  Doel van de Roosje Glaser Foundation is om de rol van gewone Nederlanders in oorlogstijd aan de hand van Roosje’s verhaal onverbloemd toe te lichten:  ‘Aanzienlijk veel Nederlanders hebben … meegewerkt aan de vervolgingen. [Vanwege] hun actieve inzet is die vervolging van landgenoten met een Joodse achtergrond een groot succes geworden.’

“Ik voelde me weer mens worden”

Paul Holthuis

Dansen met de vijand is de titel van het boek dat Paul Glaser over zijn tante Roosje schreef (Paul Glaser, Dansen met de vijand. Het oorlogsgeheim van tante Roosje, Amsterdam, 2016). Van dit boek is ook een goedkope leerlingenversie beschikbaar, te bestellen bij uitgeverij Cargo. Op basis daarvan is nieuw digitaal lesmateriaal gemaakt over het waargebeurde, schokkende verhaal van Roosje Glaser, een Nederlandse danseres van joodse afkomst die onderduik, verraad, Westerbork, Vught, Auschwitz en de dodenmars overleeft, en in 2000 in Zweden overlijdt.

Het lesmateriaal daagt leerlingen uit om na te denken over belangrijke levensvragen. Het gaat niet alleen over de indrukwekkende geschiedenis van Roosje, maar door de existentiële problemen die erin aan de orde komen, worden leerlingen ook geconfronteerd met vragen als: Waarom en wanneer verraad je iemand (niet)? Waarom en wanneer collaboreer je (niet)? Wat versta jij onder ‘verraad’ en ‘collaboratie’? En onder ‘vriendschap’, ‘solidariteit’ en ‘verantwoordelijkheid’? Hoe belangrijk zijn die begrippen voor jou? Hoe gedraag je je als de omstandigheden waarin je leeft ondragelijk worden? Hoe overleef je? Daarmee sluit het goed aan bij het schoolvak ‘burgerschap’.

Het lesmateriaal is rijkelijk voorzien van unieke documenten en beeldbronnen, gedeeltelijk afkomstig uit het persoonlijk archief van Roosje. Het grootste deel daarvan (foto’s, filmpjes) heeft zij tijdens de oorlog in de tuin van haar ouderlijk huis begraven en na 1945 ongeschonden kunnen opgraven. Het is materiaal dat in schoolboeken niet voorkomt en een bijzondere blik biedt op het leven van een jonge joodse vrouw die probeert te overleven in een tijd van haat en vervolging.

Het lesmateriaal is te vinden in het onderwijsplatform op de site https://www.roosjefoundation.org.

Enkele kenmerken van het lesmateriaal:

· Het lesmateriaal is op verschillende manieren te gebruiken van geheel online tot volledig in klassenverband;

· Het lesmateriaal is op maat voor alle schoolsoorten ontwikkeld: voor de bovenbouw van het basisonderwijs, VMBO (3e en 4e klas), HAVO en VWO (3e, 4e, 5e en 6e klas);

· Het gaat in de opdrachten niet om goede of foute antwoorden, maar om argumentatie, gesprek en oordeelsvorming;

· Grote opdrachten aan de hand van prikkelende vragen of hypotheses zijn vooral geschikt voor profielwerkstukken waarin onderzoek wordt gedaan en/of een essay wordt geschreven;

· Omdat het gaat om digitale lessen, kunnen leerlingen zelfstandig op school en thuis aan de opdrachten werken; ‘het gesprek’ waarin argumenten worden uitgewisseld en oordelen worden gevormd vindt plaats in klassikaal verband;

· Er is een Engelstalige versie voor tweetalig onderwijs;

Nadere informatie van de auteurs is te verkrijgen via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

Op Texel vond tijdens WOII de Russenoorlog plaats: een opstand van Georgische militairen van de Wehrmacht tegen de Duitsers. Deze Georgiërs werden als krijgsgevangenen tegen hun wil onderdeel van de Wehrmacht en gestationeerd in Nederland.

De site Russenoorlog.nl biedt een helder overzicht van de historische gebeurtenissen op het eiland die uiteindelijk bekend zijn geworden als de Russenoorlog waarbij in totaal vielen er ruim 1.000 doden. Op de sites zijn korte filmpjes te zien van getuigen, kaarten en een beschrijving van de dagelijkse gebeurtenissen. De opstand van de Georgiërs is vrij onbekend buiten Texel, mede daarom heeft ook Nemo een website gemaakt over de gebeurtenissen op Texel.

Klik hier voor de site.

Dr. Gregory H. Stanton, de president van Genocide Watch, ontwikkelde de zogenaamde 'tien stappen van genocide'. Hij stelde dat genocide een voorspelbaar proces is. Daarnaast stelt Stanton dat het geen linear proces is, maar dat eerdere stappen wel gezet moeten worden om 'verder' te komen in dit sinistere concept. Tijdens elke stap kan genocide nog voorkomen worden. 

Loop met je leerlingen de stappen langs en beantwoord steeds drie vragen:
-Hoe zag je deze stap tijdens de Holocaust?
-Zie je deze stap terug ook in een andere genocide uit de geschiedenis of meer recent? 
-Hoe had de genocide voorkomen kunnen worden in dit stadium? 

De tien stappen of fasen zijn:

Stap 1:
Classificatie – De verschillen tussen mensen worden niet gerespecteerd. Er is een verdeling van 'wij' en 'zij' die kan worden uitgevoerd met behulp van stereotypen, of mensen uitsluiten die als anders worden beschouwd.

Stap 2:
Symbolisatie – Dit is een visuele manifestatie van haat.
Voorbeeld: Joden in nazi-Europa werden gedwongen gele sterren te dragen om te laten zien dat ze ‘anders’ waren.

Stap 3:
Discriminatie – De dominante groep ontzegt burgerrechten of zelfs burgerschap aan geïdentificeerde groepen.
Voorbeeld: De wetten van Neurenberg van 1935 ontnamen Joden hun Duitse staatsburgerschap, maakten het voor hen onwettig om veel beroepen uit te oefenen of met Duitse niet-joden te trouwen.

Stap 4:
Ontmenselijking – Degenen die als 'anders' worden beschouwd, worden behandeld zonder enige vorm van mensenrechten of persoonlijke waardigheid.
Voorbeelden: Tijdens de genocide in Rwanda werden Tutsi's 'kakkerlakken' genoemd; de nazi's noemden Joden ook 'ongedierte'.

Stap 5:
Organisatie – Genocides zijn altijd gepland. Haatregimes leiden vaak degenen op die de vernietiging van een volk uitvoeren.
Voorbeelden: De genocide op de Uyghuren wordt heel systematisch uitgevoerd.

Stap 6:
Polarisatie – Propaganda wordt verspreid om het verschil tussen de 'ingroup' en de 'outgroup' te vergroten.
Voorbeelden: De nazi's gebruikten de krant Der Stürmer om haatberichten over joden te verspreiden en aan te wakkeren. IS stelde dat Jezidi's de duivel zouden aanbidden.

Stap 7:
Voorbereiding – Daders plannen de genocide. Ze gebruiken vaak eufemismen zoals de uitdrukking 'The Endlösung' van de nazi's om hun bedoelingen te verhullen. Ze creëren angst voor de slachtoffergroep en bouwen legers en wapens op.
Voorbeeld: De Wannseeconferentie, waar het plan werd gemaakt om Joden systematisch uit te roeien. 

Stap 8:
Vervolging – Slachtoffers worden geïdentificeerd op grond van hun etniciteit of religie en er worden dodenlijsten opgesteld. Mensen worden soms gescheiden in getto's, gedeporteerd of uitgehongerd en eigendommen worden vaak onteigend.
Voorbeeld: Het getto van Warschau of de razzia's in Amsterdam.

Stap 9:
Uitroeiing – De haatgroep vermoordt hun geïdentificeerde slachtoffers in een opzettelijke en systematische campagne van geweld. Miljoenen levens zijn vernietigd of onherkenbaar veranderd door genocide.
Voorbeeld: De massale uitroeiing van de 'elites' door de Rode Kmer in Cambodja.

Stap 10:
Ontkenning – De daders of latere generaties ontkennen het bestaan ​​van een misdrijf.
Voorbeeld: Holocaustontkenning, waarvan het Iraanse regime misschien wel het beste voorbeeld is.

Download hier de PDF voor meer achtergrondinformatie.

In juli 1941 werden de Joodse mannen van het dorp Jedwabne door hun dorpsgenoten gedwongen een standbeeld van Lenin om te gooien. Daarna moesten ze het beeld in een schuur begraven, waar de mannen door hun dorpsgenoten worden vermoord. Vervolgens worden de vrouwen en kinderen de schuur ingejaagd, waar ze worden geconfronteerd met de lichamen van hun echtgenoten en vaders. De dorpelingen steken de schuur in brand en de vrouwen en kinderen worden levend verbrand, niemand overleeft. Na de oorlog kwam er een gedenksteen waarop stond dat de Duitsers, die op dat moment niet in het dorp gelegerd waren, de daders waren. Hoe kan zoiets?

In 2000 verscheen een boek over deze horror-geschiedenis in Jedwabne, geschreven door de Poolse Amerikaan Jan Gross. Hij bezocht het dorp en beschreef de leugen die in stand werd gehouden en de waarheid - dat buren hun eigen buren hadden vermoord. Dit werd niet geaccepteerd door de dorpelingen. Ze bleven dan ook massaal weg toen de toenmalige Poolse president, Aleksander Kwaśniewski, in 2001 een nieuw monument onthulde en excuses maakte aan de Joodse bevolking.

Onderzoekers vonden de plek van de schuur, met het beeld van Vladimir Lenin, menselijke resten, huissleutels, kogels die niet bij Duitse soldaten konden horen en allerlei bewijzen dat inderdaad de bewoners zelf "hun" Joden hadden afgeslacht. De bewoners sloten zichzelf op, niemand wilde praten, de gordijnen gingen letterlijk en figuurlijk dicht.

Nina Porzucki bezocht onlangs het dorp in een hernieuwde poging met de dorpsbewoners te praten. De nieuwe generatie wil nu zélf ook weten wat hun familie deed, maar kunnen ze dat ook echt aanvaarden? De ervaringen van Nina kunt u hier beluisteren, gelardeerd met delen uit een interview met onderzoeker Jan Gross.

Bron: PRI

Op 6 april komt het rechtbankdrama Denial in Nederland uit. Deze film, met onder anderen Rachel Weisz, Tom Wilkinson en Timothy Spall, is gebaseerd op het boek 'De geschiedenis ontkend' van Deborah E. Lipstadt. Dit boek gaat over de beroemde rechtszaak die Holocaustontkenner David Irving in de UK tegen haar aanspande. Voordat deze filmuitkomt, zullen er in Maart enkelevoorpremières plaatsvinden in Amsterdam.

Denial is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van één van de meest spraakmakende processen uit de Britse geschiedenis.  In 1993 publiceerde de Amerikaanse historica en docent Deborah Lipstadt het boek 'De geschiedenis ontkend' waarin zij David Irving als ontkenner van de Holocaust bestempelde en zijn geloofwaardigheid als auteur in twijfel trok. Hij klaagde haar in 1996 aan wegens smaad en het procesdat volgde zou de belangrijkste juridische beproeving op het gebied van Holocaustontkenning en vrijheid van meningsuiting van de twintigste eeuw worden.

De trailer vindt u hier.  

Nadat CIDI eerder al de printversie van de tijdlijn lanceerde, is er ook een bijbehorende website: www.antisemitismetijdlijn.nl. Hierop is aanvullende informatie en literatuur te vinden op de papieren versie van de tijdlijn.

De ontwikkelingen in Israel de afgelopen jaren heeft ons weer bewust gemaakt van het feit dat antisemitisme geen langzaam dovende kaars in de geschiedenis is. Gedurende de operaties van Israel in Gaza kon men helaas in heel Europa weer een sterke toename van het aantal antisemitische incidenten waarnemen.

Om dergelijke ontwikkelingen in de toekomst tegen te gaan, is het onder andere belangrijk dat de lessen uit het verleden worden doorgegeven aan de jongste generaties, die vaak te weinig parate kennis hebben over de Holocaust en het antisemitisme.

De tijdlijn antisemitisme helpt daarbij.

Van Apion tot Bombay

Bij het opzetten van de tijdlijn ging CIDI uit van het hele fenomeen antisemitisme. Er worden antisemitische verschijningsvormen en gebeurtenissen beschreven die lopen van de Klassieke Oudheid tot aan nu. Uiteraard is er aandacht voor de Holocaust, het communistisch antisemitisme en de vele verschijningsvormen van het christelijk en Arabisch antisemitisme. Maar daarnaast passeren ook minder bekende voorbeelden de revue. Het antisemitisme van Apion bijvoorbeeld, een invloedrijke Griekse taalkundige die de bevolking van Alexandrië ophitste met antisemitische praatjes, wat leidde tot een pogrom in het jaar 38. Of de meer recente aanslagen in de Indiase stad Bombay in 2008, waar onder andere een Joods religieus centrum het doelwit was.

Gebruiksvriendelijk

Om de tijdlijn zo gebruiksvriendelijk mogelijk te maken, zijn de antisemitische gebeurtenissen gekoppeld aan algemene historische ontwikkelingen die tot de verplichte lesstof behoren, die zijn vastgelegd in de geschiedeniscanon. Zo komen de tijdperken van het hellenisme, het kolonialisme, de Franse Revolutie en de Eerste Wereldoorlog aan de orde. Docenten kunnen de tijdlijn gemakkelijker gebruiken, doordat de beschreven gebeurtenissen geïntegreerd kunnen worden in de thema’s die in de les behandeld moeten worden.

Yad Vashem Seminar

De tijdlijn antisemitisme is een project dat aansluit bij andere projecten voor middelbare scholen, die bedoeld zijn om antisemitisme tegen te gaan. Zo organiseert CIDI sinds 2007 elk jaar een docentenstudiereis naar Yad Vashem, het Holocaustmuseum in Jeruzalem. Deelnemers hebben het Platform Educatie WO II en Shoa gevormd, waar docenten tips en informatie kunnen uitwisselen over lesmethoden.

Docentenhandleiding

De tijdlijn antisemitisme is bestemd voor middelbare schooldocenten van de vakken geschiedenis en maatschappijleer, maar is ook geschikt voor wie een werkstuk of een artikel wil schrijven. De tijdlijn kunt u hier als PDF uitprinten. Een mooi gedrukt exemplaar kunt u bestellen door een e-mail te sturen naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. Dit is gratis voor docenten (tegen verzendkosten). Geef bij deze bestelling dan het postadres van uw school op.

Tip: Bestel er twee extra om deze achter elkaar in uw klas op te hangen zodat de hele tijdlijn te zien is.

Docenten van het Platform Educatie WOII en Sjoa gaan aan het werk om lessen te ontwikkelen rond deze tijdlijn. Zij delen die t.z.t. via de website van het Platform. Heeft u ook leuke ideeën of tips voor het gebruik van de Tijdlijn in de les? Deel die met ons via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. en plaats deze op het Extranet!

Op 12 augustus 1939 landde 's nachts de Dora, een oude kolenboot, aan een strand ten noorden van Tel Aviv. Zo'n 500 illegale Joodse bootvluchtelingen uit Duitsland, Nederland en België stapten uit. Zij waren ongeveer een maand onderweg vanuit Amsterdam en Antwerpen.

"Ik sprak een hoge Nederlandse ambtenaar, die zei dat het hem niet interesseerde wat de Hagana van plan was, [zolang] het schip met de vluchtelingen zo spoedig mogelijk [uit Nederland] zou verdwijnen," vertelde illegale immigratiespecialist Shmarya Zameret van de Hagana, de Joodse verzetsorganistatie tegen het Britse Mandaat in Palestina. Joodse immigratie naar Palestina werd door de Britten tegen gegaan, dus organiseerde de Hagana illegale boottochten. Samen met Gideon Rufer en twee ervaren Griekse mensensmokkelaars, Pierre en Konsta Atychides, bemachtigde Zameret in Kopenhagen een kleine oude stoomboot uit 1898 (584 ton, 60 meter lang, 9 meter breed), toen nog genaamd de Tjaldur. Er werden honderden bedden in het schip geïnstalleerd, en een radiosysteem om met de Hagana te communiceren. De omgedoopte Dora meerde in juli 1939 aan voor de Handelskade in Amsterdam.

Meer dan 300 Joodse vluchtelingen gingen in Amsterdam aan boord. Het merendeel van de passagiers bestond uit Duitse Joden, waarvan duizenden na 1933 naar Nederland waren gevlucht. Zij waren onder meer ondergebracht in Joodse werkdorpen in de Wieringermeer en Enschede en de Kibboets Beverwijk, waar zij opgeleid werden om het land Israel op te bouwen, met lessen in landbouwkundige vakken, vakmanschap en Hebreeuws. De Nederlandse overheid wilde maar al te graag van hen af, en vroeg vooral niet naar de bestemming van het schip. 

De emigratiepoging stuitte op tegenstand vanuit onverwachte hoek. De Nederlandse Joodse Vluchtelingencommissie, die de reis deels financierde, vond de Dora volkomen ongeschikt als passagiersschip. Het Volksblad sprak van een 'slavenschip' en 'drijvend wrak'. Hoofdfinancier Siegfried Kramarsky van de Vluchtelingencommissie deed verschillende pogingen het vertrek van het volgens hem onveilige schip tegen te gaan, en reisde zelfs naar Antwerpen om daar nogmaals te proberen de vluchtelingen van boord te halen. Daar waren nog zo'n 200 passagiers in het reeds zwaar beladen schip ingestapt. De christelijke havenmeester had geen gehoor voor Kramarsky, en zag het als een heilige plicht de Joodse vluchtelingen naar het Beloofde Land te laten vertrekken. Het schip vertrok richting Palestina.

De route van de Dora, juli-augustus 1939

Meer lezen?

Lees meer over de Dora, zoals onderzocht door Daniel Abraham

Lees over Gertrude van Tijn, de vrouw die de reis van de Dora mede mogelijk maakte, en ook tijdens de oorlog honderden Joden uit Nederland hielp vluchten

Eind januari 2017 was er commotie in de Bondsrepubliek Duitsland vanwege een schoolboek met daarin een spotprent die zou symboliseren dat Europa wordt verorberd door Joodse bankiers.

Na de ophef bood de uitgever, Klett Verlag uit Berlijn, haar excuses aan en stuurde de scholen die dit boek gebruikten een inlegvelletje ter vervanging van de 'foute' pagina. Ook zal ze de levering van nieuwe boeken staken. Echter, het boek zou gewoon in gebruik blijven en pas over een paar jaar herdrukt worden zónder de prent. De regering van de deelstaat Thüringen, in de voormalige DDR, vond dat niet ver genoeg gaan en laat het boek verwijderen uit alle middelbare scholen op haar grondgebied.

Opvallend: dit boek is reeds gepubliceerd in 2012 en dit is nu pas 'ontdekt'. De uitgever verklaart niet meer te weten wie de content destijds heeft geleverd, maar geeft wel aan niet langer met deze persoon samen te werken. Op de afbeelding is een euromunt te zien, die als een pac-man Europa opeet. In de achtergrond staat de tekst 'Rothschild Bank'. Ten tijde van de nazi's was het al bon ton om te stellen dat het Joodse bankwezen eropuit was ten koste van de rest van de wereld zoveel mogelijk geld en macht te veroveren.

De prent is getekend door David Dees, een Amerikaan over wiens werk de Anti-Defamation League (antidiscriminatie organisatie uit New York) in 2008 oordeelde dat het "antisemitisch en gevuld met complottheorieën" is.

In de overige Duitse deelstaten blijft het boek gewoon in gebruik.

Bronnen: JPost.com en Tagesspiegel

CIDI verwelkomt de publicatie van het EU Handboek voor het praktisch gebruik van de IHRA-Werkdefinitie van antisemitisme. Dit Handboek presenteert ieder onderdeel van de IHRA-Werkdefinitie antisemitisme met concrete voorbeelden van incidenten uit heel Europa, en illustreert daarmee duidelijk het nut van de Werkdefinitie voor het herkennen van antisemitische incidenten.

Daarnaast wordt voor verschillende maatschappelijke sectoren (politie, rechterlijke macht, overheid, onderwijs en gewone burgers) gericht advies gegeven voor het nut en het toepassen van de IHRA-Werkdefinitie op hun verschillende vakgebieden. Er wordt een checklist bij geleverd voor het implementeren van de Werkdefinitie in verschillende soorten organisaties. Het Handboek benadrukt de toepassing van de Werkdefinitie in het (Holocaust)onderwijs over antisemitisme.

Van elke soort organisatie genoemd in het Handboek worden verschillende voorbeelden gegeven van organisaties in heel Europa die de IHRA-Werkdefinitie al hebben aangenomen en effectief toepassen. CIDI moedigt iedere organisatie met een openbare of maatschappelijke functie aan om de IHRA Werkdefinitie van Antisemitisme aan de hand van dit EU Handboek eenvoudig over te nemen, voor duidelijke voorlichting over, herkennen en bestrijden van antisemitisme. Honderden organisaties in heel Europa laten zien hoe het kan.