5. Wisten mensen die nabij de gettos en kampen woonden wat er gebeurde daar? Waarom deden ze niets?
Ja, vele mensen die nabij de getto's of kampen woonden wisten wat er gaande was, soms zelfs in detail. Ook nadat de nazi's en hun handlagers overgingen tot de 'Endlösung' en dit zelfs probeerden te verbergen, wisten zelfs mensen van de getto's en kampen. Zij konden aan informatie over de verschrikkingen daar komen. Via brieven, soldaten die op verlof waren, zakenlui en anderen die nabij de getto's en kampen waren geweest vertelden over wat zij zelf hadden waar genomen. Het is inderdaad waar dat sommige mensen het niet wilden begrijpen of opzettelijk probeerden te negeren wat er gebeurde. Het vaak gebruikte manta "wir haben es nicht gewußt" was meer een poging om verantwoordelijkheid te ontlopen dan toegeven dat men het echt niet wist. De angst voor straf of repressailes, normaal onder de nazi's, droeg hier misschien aan bij. Maar, het is belangrijk om te benadrukken dat mensen, ook onder een totalitair regime, eigen keuzes over hun gedrag kunnen maken. De 'Endlösung' was dan wel niet te stoppen als geheel; maar op individueel niveau was hulp nog steeds mogelijk. Er is geen beter voorbeeld dan de vele mensen, in heel Europa, die ondanks gevaar voor de eigen veiligheid, Joden hielpen om in leven te blijven. 26,973 van hen zij door Yad Vashem erkent als 'Rechtvaardigen onder de Naties'. Aangezien de situatie in elk land anders was, waren de manieren om hulp te bieden ook anders. Maar hulp bieden aan Joden die al in de kampen zaten was praktisch onmogelijk, behalve door werknemers en soldaten op het kamp. Dat gebeurde dan ook, mondjesmaat, alhoewel het dan vaak te laat was voor de 'ingezetenen'.