Waarom Holocausteducatie?
De zwartste bladzijde in onze geschiedenis laat duidelijk zien hoe ver mensen kunnen gaan. Ver in het uiten van hun haat, maar ook ver in hun moed en medemenselijkheid. De Holocaust, de grootste en best gedocumenteerde genocide in de geschiedenis, blijft tot op heden hét voorbeeld van het ultieme kwaad. Nu de laatste overlevenden ons verlaten, en de Holocaust wegglipt uit de levende herinnering, is onderwijs erover belangrijker dan ooit tevoren.
Onderwijs over de Holocaust leert ons nadenken over onze eigen standpunten, onze eigen moraliteit. Ons verdiepen in de zwarte bladzijden van 1940-1945 leert ons veel over het verleden, maar leert ook tevens ook veel over het heden.
De laatste jaren komen er meer en meer berichten dat docenten in de klas niet of amper de Holocaust kunnen onderwijzen. Vaak komen er dan afwijzende en soms ronduit antisemitische reacties van de leerlingen, of maken zij referenties aan het conflict in het Midden-Oosten. Hierdoor komt Holocausteducatie in het geding. De zwartste bladzijde van de Nederlandse geschiedenis moet goed onderwezen worden. Zonder het begrijpen van de Holocaust kunnen de leerlingen de huidige wereld om hen heen ook niet begrijpen. Scholen hebben hiermee een belangrijke maatschappelijke taak. De Holocaust is verbonden met ons verleden, heden en toekomst. Als wij er niet goed les over geven, dan doen we niet alleen onszelf te kort, maar doen we vooral onze kinderen te kort.
Paul Salmons voor het Centre for Holocaust Education in maart 2014:
“Niet zo lang geleden werden gewone mensen in heel Europa medeplichtig aan de moord op hun buren. Wat zal de scholing van onze jonge mensen betekenen als ze deze afschuwelijke waarheid niet onder ogen krijgen te zien? Want de Holocaust was niet alleen een ramp voor de miljoenen slachtoffers, Joden, Roma Sinti, homo’s, Polen en vele anderen. Het was ook een ramp voor ons zelfbeeld, van wie we zijn, ons geloof in de mensheid en het geloof in de westerse vooruitgang en ‘beschaving’. Als we niet bereid zijn om na te denken en te leren over wat er mis is gegaan in het Interbellum waardoor mensen in staat waren tot het volgende: staatsvervolging van politieke tegenstanders, massamoord op gehandicapten, genocide op de Roma, en uiteindelijk een poging om elke laatste Joodse man, vrouw en kind te vermoorden, hoe kunnen we ons nu dan beschouwen als ontwikkelde mensen? Leren over dergelijke gebeurtenissen kan zeer verontrustend en schokkend zijn. Onze bronnen en hulpmiddelen helpen leerkrachten jonge mensen te ondersteunen bij het omgaan met deze krachtige en soms desoriënterende gevoelens, hen te helpen zichzelf te uiten en hun emotionele geletterdheid te ontwikkelen. Het benadrukt ook hoe en waarom de Holocaust plaatsvond door middel van gedetailleerde historische materialen over de meest uitgebreid gedocumenteerde, intensief onderzochte en best begrepen genocide in de menselijke geschiedenis. Deze combinatie van het affectieve en het cognitieve domein is essentieel als we ons willen inzetten voor genocidepreventie en, door zorgvuldige vergelijking met andere voorbeelden van massaal geweld, de waarschuwingssignalen van toekomstige wreedheden beter te kunnen identificeren en te begrijpen wat voor soort interventies beschikbaar zijn om ze te voorkomen.”
Holocaustontkenning weer salonfähig
Holocaustontkenning en -bagatellisering begint helaas langzaam weer salonfähig te worden. Hiermee wordt de herinnering aan de 102.000 Nederlandse slachtoffers vertrapt en weggemoffeld. Het is uiterst pijnlijk als mensen van nu, zo'n 75 jaar na dato, beweren dat de Holocaust een verzinsel of een complot zou zijn. Het is een gotspe, en getuigt van tunnelvisie. Mede daarom is goed Holocaustonderwijs zo belangrijk. In een tijd waarin iedereen van alles kan verspreiden op internet, is het goed en helder kennis overbrengen op scholen van enorm belang.
Begrip van de Holocaust en van de keuzes die mensen toen maakten, kunnen leerlingen ook helpen bij het ontwikkelen van historisch en moreel besef, en inzien dat de geschiedenis bestaat uit zware beslissingen die mensen namen. Leerlingen moeten meekrijgen wat een moeilijke keuzes dit waren: meehelpen met het verzet of de onderduik? Of proberen hun eigen hachje te redden, ook ten koste van andermans leven? Of simpel wegkijken en je ogen sluiten voor het geweld in de straten? Door het stellen van zulke vragen zullen leerlingen zich moeten verplaatsen in de schoenen van mensen uit de Tweede Wereldoorlog die voor zulke keuzes werden gesteld. Door het kritisch bevragen van leerlingen over dit soort ethische kwesties kan het hen helpen met het verder ontwikkelen van hun eigen morele kompas. Leren over de Holocaust kan dus meer zijn dan alleen maar lessen trekken uit het verleden zijn, het kan leerlingen ook helpen met kwesties over moraliteit en ethiek.
Dit betekent alleen niet dat de Holocaust een soort canvas moet zijn voor lessen over goed en kwaad. Kennis over de gebeurtenissen zelf is van essentieel belang. Zonder kennis van de verschrikkingen van Auschwitz en Treblinka, zonder kennis van het groeiende antisemitisme voorafgaand en zonder kennis van de daden van gewone Europeanen tussen 1933 en 1945 kunnen leerlingen niet een compleet beeld krijgen van onze geschiedenis. Natuurlijk, de Holocaust is een sterk voorbeeld van lessen over goed en fout. Maar zonder primaire kennis over de historische gebeurtenissen, hebben lessen erover weinig zin.
Tevens, als we de Holocaust simpelweg veranderen in een metafoor voor de 'lessen' die we onze leerlingen willen leren, doen we af aan de uniciteit van deze historische gebeurtenis, en ontnemen wij hen de kennis van wat de Holocaust zo uniek maakte.
Hoe is het mogelijk dat niet lang geleden, in heel Nederland en bijna heel Europa, mensen meewerkten aan de moord op hun Joodse buren? Waarom deden mensen niet meer om hen te redden? Hoe verhoudt de genocide op het Europese Jodendom zich tot de andere wreedheden die door de nazi's zijn begaan: de genocide op de Roma en Sinti; de massamoord op gehandicapten; de genocide van Polen, Russen en Joegoslaven; de vervolging en moord op politieke tegenstanders, Jehova’s Getuigen, homoseksuelen en anderen? Hoe reageerden de slachtoffers, en in hoeverre verzetten ze zich tegen de zich ontvouwende genocide?
Zonder dit soort vragen kunnen leerlingen geen goed beeld krijgen van de historische realiteit van de Holocaust, en tevens niet goed beseffen waarom mensen de keuzes maakten die zijn toen maakten. Historisch besef, een plaatselijke focus, keuzevrijheid en een nadruk op de dilemma's waar mensen voor stonden zijn van groot belang voor degelijk en verantwoord onderwijs over de Holocaust.
Zeven redenen voor het onderwijzen van de Holocaust
- De Holocaust is één van de belangrijkste gebeurtenissen van de twintigste eeuw en van de menselijke geschiedenis. Voor het eerst in het moderne tijdperk probeerde men een heel volk uit te roeien, maar ook de cultuur en geschiedenis van dat volk. De Holocaust moet worden bestudeerd omdat het de grondslagen van onze beschaving fundamenteel ter discussie stellen.
- De geschiedenis van de Holocaust helpt leerlingen na te denken over machtsuitoefening en machtsmisbruik, en over de rol en verantwoordelijkheid van individuen, organisaties en staten ten opzichte van schendingen van de mensenrechten. Het vergroot hun bewustzijn dat het gevaar van een genocide nu en in de toekomst werkelijk bestaat.
- Door de Holocaust te bestuderen beseffen de leerlingen beter wat vooroordelen, racisme, antisemitisme en stereotypering in de samenleving kunnen aanrichten. Leerlingen worden zich bewuster van de waarde van een pluralistische samenleving en kunnen inzicht ontwikkelen in de positie van minderheden en hun betrokkenheid vergroten.
- De Holocaust laat ook zien hoe een moderne natiestaat haar bestuursapparaat en haar technologische expertise kan gebruiken ten behoeve van een beleid van genocide. Massamanipulatie door middel van propaganda was een belangrijk onderdeel daarvan.
- De Holocaust laat zien wat er gebeurt als mensen zwijgen en onverschillig zijn, terwijl anderen onderdrukt en bedreigd worden.
- Wanneer leerlingen meer leren over de historische, sociale, religieuze, politieke en economische aspecten van de Holocaust, worden zij zich ook meer bewust van de complexiteit van het historische proces. Ze zien hoe het samenkomen van diverse factoren bij kan dragen aan de desintegratie van democratische waarden. Ze beseffen dan ook beter dat het de verantwoordelijkheid is van burgers in een democratische maatschappij om te leren gevaarlijke tendensen te signaleren en te weten wanneer ze in actie moeten komen.
- De Holocaust is in de cultuur van veel landen een centraal thema geworden. Dit komt onder meer tot uiting in media en massacultuur. Onderwijs over de Holocaust biedt leerlingen gelegenheid hun historische kennis te verruimen en hun vaardigheden te ontwikkelen. Hierdoor kunnen ze de diverse culturele uitingsvormen, waaronder films en boeken over de Holocaust, beter begrijpen en beoordelen.
Meer lezen? Klik hier.
