Skip to main content

'Andere' dagboeken

2 augustus 2009
Elise Friedmann

Op zoek naar andere dagboeken/egodocumenten om te gebruiken bij een les over het dagboek van Anne Frank? Hier een lijstje dat je op weg kan helpen, met diverse ervaringen. Aanvullingen zijn altijd welkom!

Het meeste materiaal bestaat ongetwijfeld over het dagboek dat Helga Deen schreef in Kamp Vught. Helga Deen was Joods en 18 jaar. Er hangt een romantische geschiedenis aan dit dagboek en je kan het koppelen aan een bezoek aan kamp Vught. Verschenen in boekvorm als: Dit is om nooit meer te vergeten, uitg. Balans, 15 euro. Een foto van een pagina in het originele dagboek met daarnaast de tekst vind je hier. Meer over Helga Deen, waar zij woonde enz: site van Archief Tilburg. Een Netwerkdocumentaire over Helga Deen en de vondst van het dagboek bekijk je hier.

Nog een boek over Vught (ik weet niet hoe het is): David Koker: Dagboek geschreven in Vught. Van Oorschot, Amsterdam, 246 blz.-F 34,90. Met een inleiding van Karel van het Reve. David Koker, zijn broer Max en zijn ouders bleven veel langer dan vele anderen in het kamp, al werden uiteindelijk ook zij op transport gezet naar Auschwitz, waar die 'Herrn von Philips', zoals de SS hen aanduidde, door het 'Arbeitsamt' in Berlijn werden opgevraagd en tewerkgesteld in Neder-Silezie. Eind februari 1945 stierf David Koker - op transport onderweg naar Dachau.Max Koker, die voor deze derde druk van het dagboek een nawoord schreef, merkt op dat zij waarschijnlijk de enige joden zijn geweest die met naam en toenaam uit Auschwitz zijn opgevraagd om elders te werk te worden gesteld.

Het dagboek van Petr Ginz kent u misschien - er is veel over te vinden in Yad Vashem. Het is in het Nederlands uitgegeven als: Praags dagboek, Uitg. Anthos, ISBN 978 90 414 1131 70, Hardcover, Prijs: 19,95. Gaat wel over Praag, maar zeer bijzonder. Hier kunt u een Engelstalig blog dat aan hem is gewijd raadplegen.

Foto's van een origineel manuscript waarin Ruth Fass het vreemde verhaal vertelt over haar ontsnapping uit de Hollandsche Schouwburg zijn hier te vinden. Het manuscript is in het bezit van het Joods Historisch Museum, u kunt digitaal een hoge resolutiefoto opvragen om te vermenigvuldigen voor gebruik in de les.

Minder voor de empathie, meer een feitelijk beeld over Nederland in oorlogstijd geeft het zeer uitgebreid gepubliceerde dagboek van een vee-verloskundige Kees Tetteroo met foto's, krantenknipsels en documenten waar je misschien iets mee kan. Kees Tetteroo/Gemma van Winden-Tetteroo, Mijn Dagboek 1936-1945, Uitgeverij Aprilis, ISBN: 978 90 5994 140 3,Prijs: 34,90 euro. Meer daarover hier.

Jan Truyens (Eksel,°1906 - +1998) werd in de Tweede Wereldoorlog als krijgsgevangene naar Duitsland gevoerd. Zijn dagboekje vertelt zijn verhaal van vrijdag 10 mei 1940 tot dinsdag 12 november 1940. Je vindt er fragmenten van, hertaald naar meer hedendaags Nederlands, hier op de site van zijn kleinzoon.

Op een erg leuke site over geschiedenis in de regio Utrecht, die gaat over verschillende periodes, is een fragment van het dagboek van Theo van den Berg te vinden. Er is tevens een werkblad enz. bij, gericht op groep 7-8 van het basisonderwijs. Theo van den Berg woonde in Veldhuizen en was elf toen de Duitsers Nederland binnenvielen. In navolging van zijn vader heeft hij belangrijke gebeurtenissen en krantenknipsels bijgehouden in een dagboek, met typische aspecten van de Tweede Wereldoorlog zoals de inval en het bonnensysteem.

Tevens een mooie site om te bezoeken is onderstaande, vol met achtergrondinformatie en afbeeldingen over het in boekvorm verschenen dagboek van een 20-jarige krijgsgevangene in 'Indie' en Japan: Ooggetuige. Krijgsgevangen in Indië en Japan (1942-1945). uitg. Walburg Pers ISBN: 978.90.5730.573.3, € 29,95.  De verslagen zelf liggen in het Tehuis/Museum Bronbeek in Arnhem.

Dagboekfragmenten van een 20-jarige soldaat over de strijd om Flugplatz Katwijk vind je hier.

Dagboekfragmenten van een 'Hollandse schooljongen' in Barneveld vind je hier.

Een kind van onderduikgevers: het Archief Eemland heeft het dagboek van Mary ten Berge. 'Een kijkje in het leven van een Amersfoorts gezin dat tijdens de oorlog onderdak bood aan een Joods jongetje. De komst van dit jongetje ("Bommeltje") wordt beschreven, maar ook de natuur in de toen nog kleine stad. Opvallend is ook het rustiger levenstempo dat uit het dagboek spreekt.' Het materiaal is niet op de site te vinden. Het dagboek en het interview (in het Engels) zijn te lezen cq te beluisteren in de studiezaal van Archief Eemland. Dit maakt deel uit van een Oral History Project over Amersfoort met ook interviews met 1e generatie Turkse en Marokkaanse immigranten.

Deze is tevens nuttig om eerst proberen te bekijken: het wordt aangeprezen als chicklit! Dagboek voor vier handen is een intiem, openhartig verslag van twee zussen die ook elkaars beste vriendinnen zijn. Op 6 mei 1940 besluiten Benoîte en Flora Groult, twintig en vijftien jaar oud, een dagboek bij te houden. Hun dagelijkse belevenissen, hun romantische ontmoetingen en hun naïeve kijk op het leven vormen een schril contrast met de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog.

Ook eens een andere oorlog: dit is het Dagboek van een meisje uit Sarajevo. Zlata Filipovic: Het dagboek van Zlata. Vert. Annet van Beelen. Uitg. Forum, 193 blz. Prijs € 17,15
Waarom het oorlog is in Bosnië is heel moeilijk te begrijpen. Wie vecht er tegen wie, en waarom? Ook Zlata Filipovic begrijpt het niet, ook al woont ze in Sarajevo, midden in Bosnië, midden in de oorlog.
De details die Zlata opschrijft halen de verschrikking dichterbij. Zo somt ze op 3 mei 1993 op welke boeken ze de laatste tijd heeft gelezen. Ze eindigt met: “ik blader vaak door kookboeken om naar de foto's te kijken, dan krijg ik het gevoel dat ik heb gegeten wat ik zie.” Zlata wist al tijdens het schrijven dat haar dagboek gepubliceerd zou worden. Ze beschrijft dat er veel buitenlandse journalisten bij haar op bezoek komen. Zlata is er blij om, het verdrijft de verveling en de journalisten nemen snoep mee. Soms schrijft Zlata een beetje hoogdravend. Die journalisten vergelijken Zlata vaak met Anne Frank. Zlata heeft haar dagboek net als Anne Frank een naam gegeven; dat van Anne heet Kitty, dat van Zlata Mimmy. Zlata heeft het niet zo op de vergelijking met Anne Frank: “Dat maakt me bang, Mimmy. Ik wil niet haar lot ondergaan.

Links naar (qua kwaliteit wisselende) dagboeken uit WOII vind je hier.
Een daarvan is niet echt een dagboek maar achteraf opgeschreven herinneringen. Het gaat over een gezin waar twee Joodse jongetjes onderduiken; het zijn Marcel en Philip Staal, die door oorlog als wees overleefden. Philip leeft nog en woont in Israel, hij kwam nog wel eens in Nederland, hierbij de link. Je vindt daar overigens ook een bronnenpakket voor werkstukken.

Dagboek van Job Oortwijn : een voormalig veenarbeider tewerkgesteld in Duitsland tijdens de tweede wereldoorlog is niet een echt dagboek. Ondertitel is: verteld door Job Oortwijn ; vastgelegd door Guurtje van der Heide. De thuiszorgwerkster schreef het voor hem op, je leest daarover hier.
"Job Oortwijn woont aan de Alteveersterweg nr. 14 op Alteveer. Job Oortwijn is nog steeds actief bij Onstwedder Gaarven. Maar hij is zelf niet in staat om reacties er op te ontvangen, dus wilt u het boek van ons kopen, Stuur dan een bericht of mail naar: Guurtje van der Heide, Hardingstraat 32, 9591 TA  Onstwedde. e-mail: guurtjevanderheide@gmail.com Verwachte prijs per boek: € 14,95

Dagboek van Mozes Flinker toont de belevingswereld van een orthodox-joodse jongen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Eerst kijken of het geschikt is voor je klas!
Mozes Flinker is geboren en opgegroeid in Den Haag. In 1942 vlucht hij als zestienjarige met zijn ouders, broer en vijf zusjes naar België. Uiteindelijk vinden ze in Brussel onderdak, waar ze - doorgaand voor een niet-joods gezin - een redelijke bewegingsvrijheid genieten. In Brussel begint Mozes zijn dagboek.
Hoewel het dagboek van Mozes Flinker lang niet zo beroemd is als dat van Anne Frank of Etty Hillesum, bevat het, zoals Dick Houwaart in zijn voorwoord zegt, 'een aantal elementen van zo specifiek joodse aard, dat het alleen daarom al een gelijkwaardige plaats naast de andere twee toekomt.'
Mozes Flinker werd in 1944 gedeporteerd en keerde niet meer terug. Dagboek van Mozes Flinker werd geschreven in het Hebreeuws. In 1973 verscheen de Nederlandse vertaling van de hand van Dr. Jacob Soetendorp. Deze vertaling werd herdrukt door Amphora Books, met een nieuw voorwoord van Dick Houwaart, voorzitter van de Anne Frank Stichting.

Deel dit artikel