Brief met ooggetuigenis Sobibor overhandigd aan verzetsmuseum

Jules Schelvis overleefde als een van weinig slechts 18 Nederlanders het vernietigingskamp Sobibor. Vanuit een Duits ziekenhuis richtte hij vlak na zijn bevrijding een brief aan zijn oom, tante en neef, waarvan hij hoopte dat zij nog overleefden. Het zou 75 jaar duren voordat de brief een van de geadresseerden, zijn neef Karel Stroz, zou bereiken. De brief was nagelaten aan het Verzetsmuseum, uit de inboedel van verzetsstrijder Nico Staal, die de brief indertijd had moeten bezorgen. Jules Schelvis heeft het niet mogen meemaken: hij overleed in 2016.

'Als door een wonder' overleefd

'Als door een wonder' werd Schelvis vrijwel direct na aankomst in Sobibor doorgestuurd naar kamp Dorohuzca voor dwangarbeid als drukker, waardoor hij een van de zeer weinige overlevenden van het vernietigingskamp werd.  Zijn familieleden die met hem meegestuurd werden, hadden hetzelfde geluk niet: 'Gretha, David, Hella, Chel en Herman zijn, naar ik aanneem voor 99 procent, direct bij aankomst in het SS Sonderlager Sobibor, bij Lublin, vergast,' berichtte hij zijn overgebleven familieleden. Zo'n 180.000 mensen, waaronder zo'n 34.000 Nederlandse Joden, werden in Sobibor vermoord, het merendeel vlak na aankomst. 'Ik schrijf dit alles zo koud, daar het vele, wat ik heb gezien en zelf heb meegemaakt, mij hard heeft gemaakt.'

Eerste Nederlandse getuigenverklaring

Onderzoeker Jos Sinnema van het Verzetsmuseum kreeg de brief in handen, nagelaten door Nico Staal, en wist de geadresseerde Karel Stroz op te sporen. “De brief aan zijn familie is bijzonder omdat dit de eerste Nederlandse getuigenverklaring is over wat zich in Sobibor heeft afgespeeld,” vertelt hij. “Inhoudelijk staat er niets nieuws in deze getuigenis van kamp Sobibor, dat met de grond gelijk is gemaakt. We weten inmiddels veel meer. Het is een snipper. Maar wel een bijzondere snipper.” 

Verder kijken

Sobibor werd na een gevangenenopstand in oktober 1943 door de Duitsers weggevaagd, om alle sporen van bewijs te vernietigen. De resten van het kamp zijn uitgebreid onderzocht door Nederlands archeoloog Ivar Schute.

In oktober 2020 bezocht de kleindochter van Jules Schelvis, Kim La Croix, de restanten van Sobibor, begeleid door een filmploeg van de NOS op een reis die georganiseerd werd door Stichting Sobibor, opgericht door haar grootvader.

Brief van Jules Schelvis gedateerd 7 mei 1945, na zijn bevrijding uit kamp Vaihingen. (Foto: Het Verzetsmuseum)