vwo

De Duitse kunstenaar Gunter Demnig is al jaren bezig met een omvangrijk kunstproject: de Stolpersteine, oftewel struikelstenen. De stenen zijn bedoeld ter nagedachtenis aan volgende de slachtoffers van het Nazi-regime: Joden, Zigeuners, homoseksuelen, Jehova's getuigen en hen waarop men euthanasie heeft gepleegd. (Is een andere betekenis in het Duits dan in het Nederlands).

Ik ben bezig om de Stolpersteine in Rotterdam op de foto te zetten met het huis er ook bij. En daarna maak ik een opdracht i.s.m. het Gemeentearchief Rotterdam en de site digitaal Joods monument / communities Joods monument.

Heb je belangstelling of wil je me helpen, heb je ideeen, laat het me weten!

groeten, Ted
http://www.stolpersteine.nl/

De Urkse organisatie 'Stichting Odulphu' heeft het stripboek, met bijbehoort lesmaterial, Japien de Joodse uitgebracht. De strip vertelt het leven van de Amsterdams-Joodse koopman Israël Samuel Kropveld die zich samen met zijn vrouw en dochter vlak voor de Tweede Wereldoorlog vestigde op het eiland Urk. De familie kon goed aarden met de Urkers en hadden het erg naar hun zin daar. Na de Duitse inval in Nederland boden veel Urkers de familie aan om onder te duiken. Dit weigerde zij in eerste instantie. Één jaar later besloten zij toch om onder te duiken, vervolgens werden zij opgepakt en naar kamp Westerbork vervoerd. Van daaruit zijn zij op transport gezet naar vernietingskamp Sobibor waar zij direct na aankomst op 9 april 1943 zijn vergast. 

Het verhaal van deze familie is exemplarisch voor de geschiedenis van de Jodenvervolging in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog.Het stripboek ‘Japien de Joode’ maakt deze geschiedenis toegankelijk voor zowel oud als jong. De makers van de strip hebben er ook drie lesbrieven bij ontwikkeld. Deze lesbrieven zijn uitermate geschrikt voor de bovenbouw van het basisonderwijs en het gehele middelbare onderwijs. 

Bekijk hier het stripboek en klik hier voor het lesmateriaal!

In samenwerking met Holocaustoverlevenden en onder meer herinneringscentrum Yad Vashem heeft de VN een tweetal studiegidsen over de Holocaust gemaakt. 

Studiegids The Last Flight of Petr Ginz vertelt het verhaal van Petr Ginz, een Tsjechische jongen die met indrukwekkende tekeningen de verschrikkelijke situatie om zich heen weergaf, en met zijn kunst ook geestelijk probeerde te ontsnappen aan zijn ellendige situatie. Hij werd in 1944 op zestienjarige leeftijd vermoord in Auschwitz. Een kopie van zijn tekening Maanlandschap werd meegenomen door Israelische astronaut Ilan Ramon op diens noodlottige vlucht met ruimteveer Columbia in 2003.

Studiegids Women and the Holocaust: Courage and Compassion behandelt de Holocaust door de ogen van een zestal vrouwen: Esther Bem, Anna Heilman, Agnes Kun, Anita Lasker-Wallfisch, Julia Lentini en Vladka Meed. Onder onmogelijke omstandigheden probeerden zijn hun families in leven te houden en hun menselijkheid te behouden. Zij vertellen hun verhalen zelf, met bijbehorende videobeelden.

The Void is een digitaal lesplan van holocausteducation.org.uk voor middelbare scholieren, dat de gevolgen van de Holocaust laat zien aan de hand van wat en wie ermee is weggevaagd. In een paar jaar verdwenen uit verschillende regio’s hele gemeenschappen van honderdduizenden of miljoenen mensen, en daarmee hele culturen. The Void laat zien wat een leegtes zij achterlieten, van Rhodos tot Krakau.

Leerlingen worden geconfronteerd met beelden van levendige Joodse gemeenschappen voor de Tweede Wereldoorlog op verschillende plekken in Europa, en hoe diezelfde plaatsen eruit zien nu vrijwel alle Joden er weg zijn. De kernboodschap is duidelijk: genocide eindigt niet met moord, maar laat generaties lang blijvende sporen achter. 

Het lesplan gaat uit van één les van ongeveer een uur lang voor middelbare scholieren vanaf ongeveer 13 jaar oud, en is vrij te downloaden met alle bijlagen.

De Amerikaanse website Echoes & Reflections heeft een zeer uitgebreide online tijdlijn ontwikkeld voor in de klas. De tijdlijn bestrijkt de jaren 1933-1945 en geeft hiermee een helder en overzichtelijk chronologisch overzicht van de opmaat tot en uitvoering van de Holocaust. De tijdlijn is gevuld met beeldmateriaal en heeft tevens ook genoeg verdieping indien gewenst. De tijdlijn is in het Engels, maar biedt zo veel materiaal dat deze ook in uw klaslokaal van groot nut kan zijn.

De tijdlijn begint met de Machtergreifung op 30 januari 1933 en gaat daarna in op de machtsconsolidatie van de nazi's in Duitsland en het begin van de discriminatoire wetten die zij invoeren, waaronder de Neurenberger rassenwetten. Ook invloedrijke gebuertenissen in Europa, zoals de Spaanse Burgeroorlog, komen aan bod. Elke gebeurtenis heeft extra achtergrondinformatie, in de vorm van documenten of een korte video. De tijdlijn is zeer visueel ingesteld en is daarom zeer gebruikbaar voor in de klas.

Echoes & Reflections is een website opgezet door de Anti-Defamation League, de Shoah Foundation en Yad Vashem. De website staat vol educatief materiaal, geschikt voor verschillende niveau's. Daarnaast is er ook veel achtergrond- en verdiepingsmateriaal te vinden voor zowel de geinteresserde leerling als docent.

U kunt via deze link de tijdlijn bekijken.

De Joden Houttuinen in Amsterdam was een straat van de oude Jodenbuurt die gesloopt werd om de IJ-tunnel aan te leggen. In De straat die niet meer bestaat geeft datajournalistiek programma Pointer een rondleiding in dit verdwenen, maar ooit dichtbevolkte stuk Joods Amsterdam.

Slechts weinig van de vele Joden die in dit straatje samengepropt woonden, overleefden de oorlog. Deze virtuele rondwandeling van Pointer vertelt in samenwerking met Joods Amsterdam enkele van hun verhalen, van de boksschool van Ben Bril tot de zuurfabriek van Barend Zwaaf.

Per verdwenen huis, wordt voor zover mogelijk vermeld wie er woonde, en een korte geschiedenis gegeven: ‘Nr. 11: Er is weinig bekend over de bewoners van deze woning. In het Algemeen Handelsblad van 17-12-1914 werd 6.000 kilo ganzenvet aangeboden op dit adres. Tijdens de oorlog is de woning gesloopt.’

Tijdens de Tweede Wereldoorlog onteigende de Duitse bezetter meer dan 7.000 panden van Joodse eigenaren in Amsterdam. Pointer deed hier onderzoek naar, en brengt de geschiedenis op verschillende manieren in beeld in Vastgoedboeken van de Duitse bezetter.

Van het voormalige straatje op het Amsterdamse eiland Uilenburg is nu nog alleen het zogenaamde Goslerhuisje over, tegenwoordig Café De Sluyswacht. Deze virtuele reconstructie brengt de herinnering aan een verdwenen gemeenschap tot leven, en is een uitstekend beginpunt voor een verdere studie van de bevindingen van Pointer, over hoe de Duitsers massaal eigendom van Joden afpakten, en wie daar ook na de oorlog van profiteerden.

Kijk hier naar een kaart van panden die van Joden onteigend zijn in heel Nederland.

Herinneringscentrum Kamp Westerbork heeft het er zwaar mee dat zij momenteel niemand kunnen ontvangen en rondleiden, zo zeggen zij zelf.

De stichting heeft op haar website daarom een virtuele rondleiding staan, samen met een collectie lespakketten voor basisonderwijs, middelbare scholieren en mbo'ers. Deze website kan hiermee een goede aanvulling zijn op klassikale lessen, en geeft leerlingen de mogelijkheid om het kamp - zeker in tijden van lockdown - ook digitaal te bezoeken.

De virtuele rondleiding geeft een inkijkje in het leven in Kamp Westerbork gedurende de oorlog, en laat de schrijnende situatie waarin Nederlandse Joden toen zaten goed aan bod komen. 

Bekijk deel 1 van de virtuele rondeliding door het kamp op YouTube.

Enkele jaren terug heeft de Verenigde Naties in het kader van meer aandacht voor de Holocaust en (historisch) antisemitisme een uitgebreid lesplan ontwikkeld over de ervaringen van vrouwen in de Holocaust. Let wel, het materiaal is in het Engels.

In dit lesplan komen de ervaringen en verhalen van meerdere vrouwen aan bod, opgedeeld in zes hoofdstukken. Onder andere het verhaal van Hannah Szenes komt aan bod. Het lesplan geeft een inkijkje in de ervaringen van de miljoenen vrouwen die vermoord zijn door de nazi's. Naast de verhalen zitten er ook gedichten, foto's en enkele vragen voor in de klas.

Geïnteresseerd? Zie hier het gehele lesplan.

4FREE is een online omgeving over vrijheid en burgerschap, uitermate geschikt voor MBO-studenten, maar ook voor het voortgezet onderwijs. Sterker nog: de website is geschikt voor eenieder die in gesprek wil gaan over de betekenis van vrijheid en onvrijheid. De gesprekken kunnen ontstaan naar aanleiding van films, artikelen en interviews over vieren en vrijheid. Ook het thema 'herdenken' wordt op een sterke manier behandeld.

Er zijn Films met vragen waarin ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog in gesprek gaan met jonge ooggetuigen van de oorlog in Irak en in Syrië. Sara (15) en Trijneke (88) gaan in gesprek en Wahhab (25) en Emmy (85) hebben een gefilmd gesprek over oorlog en vrijheid. Daarnaast zijn er vier films over de grenzen van vrijheid. Daarbij gaat het over vrij zijn van armoede, van angst en vrij zijn in geloof. 

Onder Artikelen met vragen staan verschillende teksten die gaan over jongeren met een Indische achtergrond, over 'vrijheid door de eeuwen', dat een mooie geschiedenis schetst. Daarnaast staat er een stuk over discriminatie op basis van je achternaam. Bij al deze teksten staan vragen die in de klas besproken kunnen worden.

Gedurende de Holocaust waren vrouwen net zo goed slachtoffer als mannen en kinderen. Joodse vrouwen werden zelfs als een apart doelwit gezien door de nazi's. Meer dan 2 miljoen vrouwen werden door de nazi's vermoord. De Holocaust had verregaande gevolgen voor het leven van vele vrouwen, Yad Vashem heeft enkelen van hen in de spotlight gezet.

Via deze website worden de verhalen van enkele vrouwen de positie van hen gedurende de Holocaust uitgediept. In de samenleving van de jaren '30-'40 was hun positie in de patriachale samenleving een andere dan die van nu, waardoor vrouwen vooral gezien werden als huisvrouw en moeder. Dit beeld zorgde ook dat de nazi's Joodse vrouwen extra vervolgden en praktisch allen van hen linea recta vermoordden. Duitse mannen die met Joodse vrouwen gingen werden in de jaren '30 al weggezet als 'rassenvervuilers'. Toen de vervolgingen begonnen werden sommige vrouwen gedwongen om de taken die de mannen eerder deden op te pakken. 

De spotlight laat de verschillende rollen van vrouwen gedurende de Holocaust zien: waaronder moeder, partizaan, artiest, vriendin. Via enkele voorbeelden komen verschillende aspecten van het vrouw-zijn gedurende de Holocaust aan bod. Vrouwen als Marta Byk, Genia Judzki, Lina Beresin, Lili Kasticher en Mirjam Waterman krijgen een podium bij Yad Vashem. Hun verhalen geven ons een inkijk in de wereld waarin deze vrouwen toen leefden.

“... De toekomstige historicus zal een passende pagina moeten wijden aan de Joodse vrouw in de oorlog. Ze zal een belangrijke plek in de Joodse geschiedenis innemen vanwege haar moed en standvastigheid. Door haar verdienste zijn duizenden families erin geslaagd de verschrikkingen van die tijd te overwinnen.”
- Emanuel Ringelblum

Het lot van zes miljoen joden werd beslist tijdens één vergadering van nog geen twee uur. Op 4 mei, direct na de Dodenherdenking, verschijnt er een hoorspel over. KONVOOI, een jong theatercollectief onder het talentontwikkelingsprogramma Orkater/De Nieuwkomers, maakt een reconstructie van deze historische vergadering aan de hand van bestaande notulen in Wannsee – een hoorspel: Het gevaar van denken zonder ethiek. Een audiovoorstelling over de kracht van woorden, en hoe die hele bevolkingsgroepen kunnen ontmenselijken. 

De Wannseeconferentie was een bijeenkomst op 20 januari 1942 van vijftien nazi-ambtenaren over wat zij ‘het Joodse vraagstuk’ noemden. Gewetenloos en gevoelloos besloten zij wat er met de Joden van Europa moest gebeuren, en wie er als Jood vervolgd moest worden. Een kopie van de notulen van deze vergadering kwam in 1947 tijdens de Neurenbergprocessen boven water. Genocide werd benaderd en gepland als een juridisch, ambtelijk en logistiek project.

Wannsee is een hoorspel gebaseerd op deze notulen. De tekst vindt u hier, als voorproefje. 

“Behandel ze als demonen, het kwaad, onmenselijke fantasieën
en de wereld zal terecht van ons walgen.
Als je ze wetteloos afslacht, worden ze martelaren
en dat zal hún overwinning zijn.”

Vanaf 4 mei om 20.02 uur, direct na de Nationale Herdenking, is het hoorspel online te beluisteren. Dit kan via de websites van Orkater en Theater Na de Dam, maar is ook te vinden op Spotify of via de podcastapps onder ‘Orkater:podcasts’.

De videoserie War against Humanityvan Youtube-kanaal World War Two geeft een uitgebreide, sobere kijk op de ergste oorlogsmisdaden van de Tweede Wereldoorlog, met uitgebreide aandacht voor de Holocaust als absoluut dieptepunt. Helaas wordt het educatieve nut ervan beperkt door het beleid van Youtube.

Al sinds september 2018 behandelt World War Two de Tweede Wereldoorlog, in een meerjarig documentaireproject waarbij gebeurtenissen uit de oorlog telkens zo'n tachtig jaar na dato uitgelicht worden. Het kanaal World War Two borduurt voort op het concept van Youtube-kanaal The Great War, dat eerst op deze wijze verslag deed van de Eerste Wereldoorlog, en eveneens een productie is van het door presentator Spartacus Olsson opgerichte Duitse kanalennetwerk Mediakraft.

Nu het kanaal al meer dan drie jaar de Tweede Wereldoorlog op de voet volgt, houdt dat in dat men nu verslag doet van het jaar 1942. Hierbij komen de Jodenvervolging en Holocaust steeds meer aan bod, die gedurende de oorlog op gang kwamen en steeds erger werden. De rubriek War against Humanityover de misdaden tegen de menselijkheid van de Tweede Wereldoorlog verschijnt tweewekelijks.

War against Humanity

War against Humanity wordt gepresenteerd door Spartacus Olsson, geschreven door Olsson en jonge Nederlandse historicus Joram Appel. In zorgvuldig detail worden misdaden tegen de menselijkheid gebeurtenis na gebeurtenis uitgelicht, zoals hierboven te zien.

Een van de beklemmendste afleveringen van War against Humanity gaat over het openen van concentratiekamp Auschwitz in maart 1942. Zoals te zien, confronteert dit volgers van het kanaal op een grote beperking ervan, niet voor de eerste keer, en volledig veroorzaakt door de regels van Youtube. Aangezien verslagen en beeldmateriaal van de Holocaust al gauw (terecht) worden aangemerkt als 'schokkend', beperkt Youtube de mogelijkheid om deze en andere afleveringen van de serie te kijken tot kijkers boven de 18 jaar en ouder. Sinds kort moet u als kijker uw leeftijd bevestigen door een (weliswaar gecensureerde) foto van uw legitimatie naar Google op te sturen. Uit privacyoverwegingen is het goed voor te stellen dat men daar niet zomaar zin in heeft. Dit is ontzettend jammer, want het beperkt de toegankelijkheid van de video's als lesmateriaal. Bovendien heeft de Nederlandse overheid bepaald dat zelfs de meest grafisch schokkende horrorfilms, puur bedoeld voor vermaak, geschikt zijn voor kijkers vanaf zestien jaar en ouder. Holocaustonderwijs moet juist meer toegankelijk zijn, ook voor jongere kijkers dan achttien of zestien.

De Holocaust is per definitie schokkende materie, en foto's ervan des te meer. Dat betekent niet dat Holocaustonderwijs ongeschikt is voor minderjarige leerlingen. Het gaat over een schokkende episode in de menselijke geschiedenis, waarbij beeldmateriaal noodzakelijk is om de ernst ervan goed over te brengen.

De criteria 'schokkend' en 'ongeschikt voor minderjarigen' worden gelukkig inconsequent toegepast, waardoor veel afleveringen van deze waardevolle en educatieve serie (zoals hierboven) wel voor iedereen te kijken zijn, zonder dat internetprivacy in het geding is. 

De Katholieke Universiteit te Leuven (BE) heeft een speciale pagina voor godsdienstonderwijs, genaamd 'Thomas'. Een van de didactische pakketten die men daar aanbiedt is 'Wat na Auschwitz?'. Hier kan u een schat aan informatie ontdekken om uw lessen samen te stellen: achtergrondinformatie, lesimpulsen en didactische werkvormen.

Via deze website wordt mooi de beginsituatie geschetst, waarna enkele knooppunten worden besproken. De website houdt goed rekening met verschillende aanknooppunten bij het leerplan. De website biedt uitgebreide achtergrondinformatie, zoals verschillende websites, theoretische kaders en links naar andere elementen van 'Thomas'. 

De websitevolgt een aantal 'sporen' en beantwoord de volgende vragen: hoe kon en kan het kwaad van Auschwitz gebeuren? Valt de Holocaust te ontkennen? Wat is het belang van herinneren en herdenken? Hoe klinkt de stem van de slachtoffers? Is er een God na Auschwitz? En hoe kunnen mensen en maatschappijen dit kwaad overstijgen?

Het YIVO Bruce and Francesca Cernia Slovin Online Museum vertelt op interactieve wijze het overlevingsverhaal van Beba Epstein, een Joods meisje uit Vilnius geboren in 1922, van wie de autobiografie in 2017 werd opgedoken.

Op speelse, maar serieuze wijze volg je haar leven, van haar vroege jeugd in het vooroorlogse ‘Jeruzalem van Litouwen’, haar ontsnappingen aan de dood tijdens de Tweede Wereldoorlog, tot aan het nieuwe leven dat zij opbouwde in Amerika. De website biedt per hoofdstukje een indrukwekkende hoeveelheid aan verdiepingsmateriaal in de vorm van geschreven bronnen en uitgelichte virtuele museumstukken. Door aandacht te besteden aan relevante details zonder gratuit de gruwelen van de Holocaust op te rakelen, en goed geplaatste waarschuwingen bij details over de oorlog, is het online museum geschikt voor vrijwel alle leeftijden.

Het museum geeft een levendig beeld van het Joodse Vilnius, Litouwen en Polen van voor de oorlog. Te vaak wordt in lesmateriaal over de Holocaust vooral aandacht besteed aan de verschrikkingen van wat er uiteindelijk gebeurde. Hier wordt juist eerst liefdevol, met veel detail en verdiepingsmateriaal ingegaan op wat er verloren gegaan is. Neem een wandeling door diverse computergeanimeerde straten van het Joodse Vilnius uit de jaren ’30 van de vorige eeuw, bekijk Beba’s Jiddische schoolboeken, of blader door stripverhalen over de verschillende Joodse jeugdbewegingen van voor de oorlog, die uiteindelijk nog decennialang het Joodse leven in Amerika en elders, en het politieke landschap van Israel zouden beïnvloeden.

Waar Beba’s oorlogstrauma’s aan bod komen, worden zij toegelicht met videomateriaal uit een uitgebreid interview met haar op latere leeftijd uit 1984. Er wordt aandacht besteed aan het verhaal van de Joodse gemeenschap, de rol van niet-Joodse Litouwers als getuigen en medeplichtigen, en het lot van de overlevende Joden uit Oost-Europa na de oorlog.

Net als in een fysiek museum, kun je zo door de virtuele tentoonstelling heen lopen en een gevoel krijgen voor de grote lijnen van het verhaal en de belangrijkste gegevens, of per hoofdstuk uitgebreid ingaan op de kleinere, betekenisvolle details, bronnen, en leeslijsten. Een unieke tentoonstelling over de Sjoa en wat ervoor en erna kwam, ongekend geschikt voor tijden van lockdown, waarin de zeer weinig nog levende Holocaustoverlevenden niet meer zo makkelijk groepen leerlingen hun verhaal kunnen vertellen als voorheen.

Dit pakket is samengesteld door Yad Vashem met de bedoeling docenten in de gelegenheid te stellen het thema ´Holocaust´ te behandelen aan de hand van literatuur en schilderkunst. Poëzie stelt ons in staat om de Holocaust op een persoonlijke, individuele wijze te benaderen.

Leeftijd: 16-17-18 jaar
Duur: 1-2 uur

"Zes gedichten, zes schilderijen" thematiseert verschillende aspecten van de Holocaust en biedt een breed spectrum aan gespreksmogelijkheden. Alle gedichten worden vergezeld van een schilderij, die kunstenares Liz Elsby speciaal voor de gedichten gemaakt heeft. De schilderijen geven haar indrukken van de gedichten weer.
De doelen van dit lespakket zijn:

• het analyseren van de gedichten en de schilderijen en hun verband.
• het bespreken van de Holocaust via persoonlijke en artistieke benaderingen.
• het bespreken van historische thema’s, als ‘deportatie’ en ‘het leven in een ghetto’.
• het bespreken van de thema’s ‘slachtoffers, daders, omstanders, meelopers en profiteurs.’
• antwoorden zoeken op vragen over de Joodse identiteit en religie na de Tweede Wereldoorlog.
• het bespreken van de omgang met de Holocaust vandaag de dag en de gevolgen hiervan voor de toekomst.
• aansluitend op de gesprekken over schilderkunst en literatuur kunnen de leerlingen gemotiveerd raken zichzelf op artistieke wijze uit te drukken.

Deze keuze aan gedichten representeert de tijd voor, tijdens en na de Holocaust. De zes gedichten tezamen tonen echter geen volledig beeld van de Holocaust, maar geven wel een veelvoud aan verschillende thema’s weer. Hieronder staat een overzicht van de gedichten met bijbehorende thema’s.

De vertalingen zijn gedaan door Yael Moshe, Mirjam van Lith en Dirk de Batist. De schilderingen zijn van Liz Elsby.