Skip to main content

vwo

Film: Zookeepers Wife - Verhaal van hoop

Het echtpaar Jan Żabiński en Antonina Żabińska-Erdman runde bij aanvang van de Tweede Oorlog een dierentuin in Warschau.

Tijdens de oorlog boden ze onderdak aan ruim 300 Joden door ze een schuilplaats te bieden in hun villa en in de dierentuin, in de leegstaande vertrekken waar normaal de dieren verbleven. Hun zoon Ryszard hielp actief mee en voorzag de onderduikers van voedsel en andere voorzieningen. Jan vocht tijdens de opstand in het getto van Warschau en werd door de Duitsers gevangen genomen. Desalniettemin wist het echtpaar honderden Joden te redden. Hun persoonlijke verhaal verscheen na de oorlog in boekvorm - geschreven door Diane Ackerman en gebaseerd op archiefmateriaal en de dagboeken van Antonina - en er werden meer dan 500000 exemplaren verkocht. In de Verenigde Staten stond het 54 weken in The New York Times-bestsellerlijst. Het boek (in Nederland vertaald als Antonina’s Dierentuin) is nu verfilmd en biedt een mooi beeld van mensen met principes die niet weken voor geweld en intimidatie en dat is een hoopvolle boodschap.

Filosofie en Holocausteducatie

Filosofie is misschien niet het eerste waar u aan denkt als het gaat om Holocausteducatie gaat. Toch zijn er meerdere filosofen die hun gedachten hebben losgelaten op de verschikkingen van de Holocaust. Hoe keken zij naar de gebeurtenissen die de zwartste bladzijden van onze geschiedenis zijn geworden. En hoe legetimieerde de nazi's, volgens hun eigen ideologie en filosofie, hun misdaden? Aan de hand van enkele voorbeelden kunt u deze vragen klassikaal behandelen.

Holocaust Encyclopedia

Het United States Holocaust Memorial Museum heeft een enorm uitgebreide website vol informatie over de Holocaust, voor zowel leerlingen als leraren. Op deze site is tevens een zeer uitgebreide encyclopedie te vinden, met plaatsen, personen, kaarten, gebeurtenissen en kernmerkende aspecten. Perfect voor de docent op zoek naar achtergrondinformatie, meer verdieping of meer audiovisueel materiaal voor in het klaslokaal.

De Holocaust Encyclopedia bestaat uit een register van personen, een verklarende woordenlijst, kaarten, video's en een uitleg van verschillende gebeurtenissen gedurende de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast bevat de encyclopedie een lijst van discussiepunten, klassikale vragen, oral history fragmenten en profielen van slachtoffers. Hoewel de website volledig in het Engels is, kan zij zeker een aanwinst zijn voor de lespraktijk, al is het maar puur voor de eigen verdieping over de lesstof.

Neem hier een kijkje in de Holocaust Encyclopedia.

Interactieve kaart WOII; gebeurtenissen per Amsterdamse straat

De Gemeente Amsterdam heeft een interactieve kaart van Amsterdam met gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden tijdens de Tweede Wereldoorlog gepubliceerd. De kaart is interactief en men kan per straat bekijken wat er is gebeurd. Zo bleef op 8 april 1943 bleef een klein meisje wonderwel ongedeerd toen een elektron-thermietbrandbom door het dak sloeg aan de Bataviastraat in Amsterdam-Oost en in haar bedje terecht kwam.

In de kaart kan gezocht worden op verschillende categorieën, waaronder bommen, neergestorte vliegtuigen en luchtaanvallen. De kaart van Amsterdam brengt de Tweede Wereldoorlog dichtbij. Het kan als hulpmiddel worden gebruikt voor lessen over deze periode.

Klik hier voor de interactieve kaart

 

Afbeelding: NIOD

 

Jewish Hidden Heroes: hoe Joden in de lucht terugvochten

Tijdens de Tweede Wereldoorlog dienden meer dan 20.000 Joden in de Britse Royal Air Force (RAF). Ruim 900 kwamen daarbij om. Ter gelegenheid van het tachtigjarige jubileum van de Slag om Engeland heeft het Royal Air Force Museum in Londen de verhalen verzameld van Joodse vliegeniers die de lucht in gingen om de nazi's terug te slaan.

Onder leiding van historicus Joshua Levine werden interviews afgenomen met overlevenden en hun nabestaanden, en werd onderzoek gedaan naar de vele Joodse vliegers die de oorlog niet overleefden. Zowel Britse Joden als vluchtelingen uit bezet Europa schreven zich in grote aantallen in om gevaarlijke missies in vijandelijk luchtruim uit te voeren. Het RAF Museum heeft een verwoede poging gedaan hun verhalen vast te leggen voor het te laat is.

Het project wordt opmerkelijk genoeg gesponsord door de Russische miljardair Roman Abramovic, en zijn voetbalclub Chelsea FC uit Londen.

Kijk zelf naar de verhalen via deze link.

 

Leer over de Tweede Wereldoorlog bij Het Hornemann Huis

Op 6 november jongstleden is Het Hornemann Huis in Eindhoven officieel geopend. In het huis wordt de geschiedenis van het Joodse gezin Hornemann verteld en kunnen leerlingen een indruk krijgen van de dilemma's waar het gezin mee te maken had. De bezoeken worden verzorgd door Martijn Docters, achterneef van het gezin Hornemann. Vanaf januari 2023 is het huis ook open voor basis- en middelbare scholen uit heel Nederland.

Het huis heeft als doel om verhalen over de Tweede Wereldoorlog beeldend te maken. Dit doen zij door verhalen te combineren met beleving. Ook wordt de link naar het nu gelegd, waar onderwerpen zoals antisemitisme, discriminatie en het gebrek aan toleratie aan bod komt. 

Wilt u meer informatie over dit inititiatief lezen? Klik dan hier

Lerarencursussen en lesmethodes Centre for Holocaust Education

Het Britse Centre for Holocaust Education biedt een uitgebreid aanbod aan lesmateriaal over de Holocaust, en een serie cursussen voor leraren om hun kennis en vaardigheden op dit leergebied uit te breiden.

In samenwerking met University College London (UCL) zijn de lesmethodes erop toegespitst om vooroordelen over de Holocaust en gebrekkige (achtergrond-)kennis bij leerlingen aan te pakken, op grond van de ervaringen van onderwijsexperts in de klas. De verschillende cursussen laten zien hoe gewone mensen op de verschikkingen om zich heen reageerden, tonen de verschillende gezichten van Jodenvervolging in heel Europa, en laten zien dat het antisemitisme van de Nazi's eeuwenoude wortels had.

Deze cursussen zijn zeker nuttig voor de docent die meer diepgang wilt in zijn/haar lessen, maar ook voor de docent die zijn/haar eigen kennis verder wilt uitbreiden.

 

Leren van WO2 met Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45

De Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45 (SMH 40-45) is het samenwerkingsverband van de veertien grote Nederlandse musea en herinneringscentra met focus op de periode 1940-1945.

SMH 40-45 heeft voor leraren een aantal handleidingen geschreven, om specifieke historische vaardigheden en concepten in aparte lessen over te brengen aan hun leerlingen. Kun je herdenken leren? Hoe breng je aan kinderen over dat zij bepaalde vrijheden hebben, en dat die vrijheden niet vanzelfsprekend zijn? Hoe breng je leerlingen een referentiekader bij, waardoor geschiedenisonderwijs überhaupt nut heeft? De educatieve experts van de Stichting hebben op al deze punten antwoorden, tips en ideeën voor verdiepende lessen op elk onderwijsniveau.

 

Lesgeven over de Holocaust via kinderdagboeken

In dit lesplan komen enkele geselecteerde stukken uit de dagboeken van vijf kinderen aan bod. Zij leefden in de jaren ’30-’40 en werden vermoord in de Holocaust. Via deze fragmenten komen de ervaringen van deze Joodse kinderen in Europa aan bod: hun leven voor de oorlog, het begin van de bezetting, anti-Joodse wetten – de “ster van schaamte”, het ontregelen van het leven, de opsluiting in de getto’s of in de onderduik moeten, en het dagelijks leven als Joods kind gedurende de Holocaust.

Niveau: bovenbouw havo/vwo

Duur: anderhalf uur

Let wel: de doorgelinkte materialen zijn in het Engels

Lesmateriaal over Auschwitz

Nu reizen maken door de coronapandemie lastiger is dan eerder, kan digitaal lesmateriaal en e-learning uitkomst bieden. Zo heeft Museum en Herinnerings Auschwitz meerdere lesplannen ontwikkeld die gericht zijn op het Nederlandse klaslokaal. Zeker nu de laatste overlevenden ons verlaten en de afstand tot de historie groeit, is onderwijs over de verschrikkingen van Auschwitz van groter belang dan ooit te voren.

Zo zijn er lessen ontwikkeld over de geschiedenis en groei van het concentratie- en vernietingingskamp Auschwitz. Dit lesplan gaat in op het ontstaan van het kamp, de eerste Poolse gevangenen, de behandeling van de Sovjet-krijgsgevangen en de komst van en moord op de Joden, de Roma en Sinti. Dit lesplan gaat daarnaast ook in op de behandeling van vrouwen en kinderen, de erbarmelijke leefomstandigheden in het kamp en de systematische moord die koelbloedig werd uitgevoerd door de nazi's.

Daarnaast heeft zij een uitgebreid lesprogramma ontwikkeld over de vervolging van de Joden in Nederland tussen 1940 en 1945. De stapgewijze vervolging in Nederland komt aan bod, van de eerste 'verboden voor Joden'-bordjes tot de massale razzia's en deportaties.

Een derde lespakket gaat in over de ideologische achtergronden van het nationaalsocialisme. In dit lespakket komt onder andere de Machtergreifung, het Führerprinzip en het rabiate antisemitisme van de nazi's aan bod. In dit lespakket zitten ook meerdere opdrachten zodat de leerlingen kennis kunnen vergaren over deze ideologie.

Lesmateriaal voor de derde klas

Volledige lessen inclusief leerlingmateriaal, lees- en schrijfopdrachten, filmpjes en docenthandleiding. De lessen zijn gemaakt voor het derde leerjaar, maar kunnen worden aangepast aan het niveau van de klas. Dit materiaal staat in het teken van de Holocaust Memorial Day.

Luisteren naar radio uit de Tweede Wereldoorlog

Het mediamuseum Beeld en Geluid heeft zijn gehele radiocollectie uit de Tweede Wereldoorlog online gezet.


Wat zei Koningin Wilhelmina in 1941 in haar kersttoespraak? Klonk vrees voor de Duitsers door in de stemmen van radiopresentatoren? En wat was het geluid op straat tijdens de viering van de bevrijding in Tilburg? Het is allemaal op internet te horen. Mediamuseum Beeld en Geluid heeft namelijk zijn gehele collectie aan radio-uitzendingen uit de Tweede Wereldoorlog online gezet. Klik hier om verder te lezen.

Klik hier om de site te bezoeken en geluidsfragmenten uit WO II te luisteren.

Mocht je leuke lesideeën hebben aan de hand van deze fragmenten, deel ze dan met ons: administrator@holoedu.nl

 

 

 

Afbeelding: Beeld en Geluid

Na de Oorlog - gastsprekers

Op zoek naar een inspirerende of interessante gastspreker voor tijdens uw lessen? Na de Oorlog biedt een scala aan verschillende gastsprekers aan - jong, oud, bekend, onbekend, Joods, niet-Joods. Deze personen kunnen de lessen over de Tweede Wereldoorlog en Holocaust een extra dimensie geven, en de stof nog levendiger maken!

Na de Oorlog is actief in heel Nederland en de gastles kan gegeven worden voor een relatief kleine vergoeding. Daarnaast bieden zij ook workshops en activiteiten aan. Hun missie omschrijven ze zelf alsvolgt: 

Kun je door middel van een persoonlijk verhaal de emotie en de verbeelding triggeren van je leerlingen? En daarbij het mechanisme van een genocide ontleden om datzelfde publiek inzicht te geven in hedendaagse maatschappelijke ontwikkelingen? En kunnen hun (klein)kinderen, de naoorlogse generatie, dezelfde emotie en verbeelding bij leerlingen teweegbrengen als ooggetuigen? Dit waren de eerste twee vragen die wij onszelf stelden toen een ooggetuige van de Holocaust aangaf, dat zij over niet al te lange tijd fysiek en mentaal niet meer in staat zou zijn om het persoonlijke verhaal op scholen of herdenkingen te vertellen. 

Via gastlessen hoopt Na de Oorlog dat de afstand tot de Holocaust niet verder zal vergroten de komende jaren. Weten wie er allemaal gastlessen kunnen geven op uw school? Klik hier.

Nog eens kijken: Selma van de Perre bij DWDD

Op 7 januari 2020 wijdde talkshow De Wereld Draait Door een volledige aflevering aan Selma van de Perre, de joodse verzetsstrijdster uit de Tweede Wereldoorlog.

Haar boek 'Mijn Naam is Selma' verscheen onlangs, en het is meer dan 75 jaar geleden dat Auschwitz bevrijd werd. Mevrouw Van de Perre's verhaal spreekt voor zichzelf, als een voorbeeld van moed en overlevingsdrang. 

Over het boek 'Mijn Naam is Selma':

Ze was zeventien toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Tot dan toe had het feit dat Selma joods was geen grote rol in haar leven gespeeld, maar nu werd het ineens een kwestie van leven en dood. Hoewel ze in 1942 werd opgeroepen om zich te melden voor een werkkamp, wist ze daar onderuit te komen. Ze sloot zich aan bij het verzet: onder de naam Margareta van der Kuit, ofwel Marga, vervalste ze documenten en koerierde ze door het hele land. Verscheidene keren ontsnapte ze aan de nazi’s, maar in juli 1944 werd ze verraden en via kamp Vught naar Ravensbrück getransporteerd. Anders dan haar zusje Clara en haar ouders overleefde ze de gruwelen van het kamp. Al die tijd wist niemand dat ze joods was, en niemand kende haar echte naam. Pas na de oorlog durfde ze die weer uit te spreken: Selma.

Bekijk de gehele aflevering van De Wereld Draait Door hier.

 

 

 

Nooit Voltooid Verleden - reconstructie Sobibor

Online leren met het US Holocaust Memorial Museum

Als een van de grootste en belangrijkste musea en herdenkingscentra over de Holocaust heeft het United States Holocaust Memorial Museum (USHMM) een uitgebreid aanbod aan lesmateriaal over de Holocaust, zowel om online les mee te geven als om in de klas te gebruiken. Naast gerichte lesplannen voor elk onderwijsniveau heeft de website van het museum een indrukwekkende Encyclopedie van de Holocaust en zijn honderden (primaire) bronnen en foto's over de Holocaust vrij toegankelijk, en waar nodig vertaald in het Engels.

In de encyclopedie is allerlei informatie te vinden, over personen, plaatsen, gebeurtenissen en ontwikkelingen. Op een zeer toegangelijke wijze is deze informatie zowel via beeld, geluid als video te benutten voor zowel binnen als buiten de les.

Ontdek de beladen geschiedenis van Apeldoorn

De geschiedenis van Apeldoorn kent een aantal zwarte bladzijden die om verschillende redenen beladen zijn. Gebeurtenissen, momenten en perioden waaraan we minder graag herinnerd worden, omdat ze ook jaren later nog gevoelens van schuld, schaamte, onbegrip of machteloosheid kunnen oproepen. Met het project 'Beladen geschiedenis: licht op de schaduwkant’ maakt bibliotheek CODA in samenwerking met Stichting Apeldoornsche Bosch die zwarte bladzijden en de daaraan verbonden plekken in en om Apeldoorn zowel on- als offline zichtbaar.

Om deze reden is de website www.beladengeschiedenis-apeldoorn.nl gelanceerd. Naast de website is er ook een wandeling met routeboekje + audiotour opgesteld die langs beladen locaties in Apeldoorn voert. Plekken in en om Apeldoorn die tijdens de Tweede Wereldoorlog gerelateerd zijn aan het nationaalsocialisme en de Duitse aanwezigheid worden op deze manier zichtbaar gemaakt, de bunker van Seyss-Inquart is hier het meest duidelijke voorbeeld van. De audiotour is gratis te downloaden in de Apeldoorn Stories-app in Google Plat en de App-Store. het routeboekje is gratis te verkrijgen bij Herinneringscentrum Apeldoornsche Bosch en bij CODA, waar de wandeling begint.

Lesmateriaal voor het onderwijs
Om de persoonlijke verhalen bij de beladen geschiedenis van Apeldoorn een gezicht te geven, is een educatief programma ontwikkeld. In deze les wordt stilgestaan bij de keuzes en dilemma’s waar Apeldoorners tijdens de laatste jaren van de bezetting voor kwamen te staan en wat de betekenis daarvan is in zowel verleden als heden. Het programma is vanaf september 2023 beschikbaar en is bedoeld voor schoolklassen en groepen in het primair en voortgezet onderwijs en in het middelbaar beroepsonderwijs.

Daarnaast kunnen scholen en groepen ook een bezoek brengen aan Herinneringscentrum Apeldoornsche Bosch. Voor elke (doel)groep is een aangepast educatief programma beschikbaar. Voor meer informatie over het educatieve programma rond ‘Beladen geschiedenis’ of het Herinneringscentrum, kunt u contact opnemen met de afdeling Educatie van CODA.

Pioniers in de polder

"Dames en heren, indien onze arbeid slaagt, dan zal later in gelukkiger eeuwen het Joodse Werkdorp Nieuwesluis als een klein lichtpunt in donkere tijden worden herdacht," sprak de voorzitter van de Stichting Joodsche Arbeid, prof. dr. mr. Georg van den Bergh, haast profetisch bij de opening van het Werkdorp in 1934.

Tussen 1933 en 1940 vluchtten duizenden Duitse en Oostenrijkse Joden naar Nederland, in de hoop daar veilig te zijn voor de nazi's. In het Joodse Werkdorp Nieuwesluis in de Wieringerpolder werden honderden Joodse vluchtelingen opgeleid tot boer of smid, timmerman of kibboetsnik. Het Werkdorp kon zichzelf zo van voedsel, kleding en werktuigen voorzien. Vrouwen kregen onder meer lessen in traditioneel Joods huishouden, pluimveeteelt en kleding naaien. Eenmaal omgeschoold, konden de jonge mannen en vrouwen zich vooral zo snel mogelijk in Palestina of elders vestigen, was de gedachte. 's Avonds waren er daarom lessen gegeven in het Spaans, voor mensen die naar Zuid-Amerika toe wilden, en 'Palestinakunde': Hebreeuws, Joodse cultuur en geschiedenis.

De Nederlandse overheid steunde de oprichting van het Werkdorp in de pas in 1930 drooggemalen Wieringerpolder. Het idee dat de vluchtelingen snel zouden doorstromen naar andere bestemmingen dan Nederland vond men aantrekkelijk. Er werd afgesproken dat het Werkdorp geen diensten mocht verlenen of producten mocht verkopen, om concurrentie met Nederlanders te voorkomen. Één leerling mocht buiten het Werkkamp meelopen in een garagebedrijf, maar werd weggestuurd toen de Duitsers hun rassenwetten invoerden.

Volgens de overeenkomst tussen de Stichting Joodse Arbeid, de stichting achter het Joods Werkdorp, en de regering mochten de leerlingen maximaal 2 jaar in Nederland mochten verblijven. De Stichting Joodse Arbeid was zelf verantwoordelijk voor het over de grens zetten van leerlingen die de met de opleiding stopten. Zo is een geval bekend van een leerling die verwijderd werd uit het Werkdorp omdat hij te communistisch was, en door de Stichting over de grens naar België is gezet. Hij ging gelijk terug naar Nederland en heeft de oorlog overleefd. 

Het Werkdorp kon zo'n 300 leerlingen tegelijk onderbrengen, op de plek waar eerst de bouwers van de Afsluitdijk in barakken waren ondergebracht. Er werden barakken en huizen bijgebouwd, en een gemeenschapshuis dat er nu nog staat. De gescheiden wasbakken in de voormalige spoelkeuken getuigen nog van de tijd dat er voor een heel dorp koosjer gekookt werd.

 

Rob Warnars van de Stichting aankoop en exploitatie voormalig Joods Werkdorp Slootdorp-Nieuwesluis heeft jarenlang onderzoek gedaan naar de voormalige inwoners van het dorp: "Wanneer je namen blijft noemen en vermelden, blijven de personen om wie het gaat ook een beetje in leven." Inmiddels heeft hij de namen van meer dan 900 voormalige inwoners van het dorp opgegraven.

Door hun opleiding in het werkdorp wisten uiteindelijk honderden leerlingen de oorlog op de een of andere manier te overleven. 157 emigreerden al voor 1940 naar Palestina, waarvan zo'n 75 op het schip de Dora. Tijdens en na de bezetting vertrokken nog 48 werkdorpbewoners naar Palestina. 61 arbeiders werden achtergelaten in het Werkdorp, toen de Duitsers in 1941 de rest van de bevolking deporteerden. De oogst moest binnengehaald worden, dat begreep de bezetter ook. De achtergebleven Joden doken snel onder, en wisten in Nederland de oorlog uit te zitten. Ruim 200 Joden uit het Werkdorp werden afgevoerd en vermoord. De barakken werden grotendeels gesloopt; het gemeenschapshuis staat er nog. De thorarol uit de kleine synagoge van het dorp werd na Kristallnacht vanuit Duitsland naar Nederland gehaald, heeft de oorlog overleefd, en is thans in het bezit van de Stichting voormalig Joods Werkdorp.

Monument voor het Werkdorp

In 1989 is er een monument onthuld ter herinnering aan het Werkdorp. Rond dit monument liggen er sinds 20 maart 2020 herdenkingsstenen voor de omgekomen leerlingen, een initiatief van de omwonenden. Tegenwoordig zijn er plannen van de eigenaar van de overgebleven gebouwen, Joep Karel, om ruim 300 arbeidsmigranten onder te brengen op het terrein van het voormalige Werkdorp. Als het aan de Stichting Joods Werkdorp ligt, komt er een bezoekers- en herinneringscentrum in het oude gemeenschapshuis, mogelijk in samenwerking met het Joods Historisch Museum. 

Opening van het Werkdorp in 1934.

Presentatie voor de klas - slachtoffers WOII