Gebruik je 'Holocaust' of 'Shoah"?

In het huidige publieke discours en in wetenschappelijk onderzoek worden twee termen gebruikt voor de anti-joodse campagne van de nazi's (1933-1945): 'De Shoah' uit het Hebreeuws en 'de Holocaust' in de meeste andere talen. Deze twee termen zijn niet de termen die de vervolgden en de overlevenden zelf gebruikten tijdens de periode zelf en in de eerste jaren na 1945. Waarom zijn de belangrijkste termen die wij vandaag gebruiken niet de termen van de overlevenden? Bovendien: wanneer zijn deze termen, die niet specifiek zijn bedacht om deze gebeurtenis aan te duiden, maar woorden zijn die hun oorsprong vinden in de woordenschat van het Bijbels Hebreeuws en het Oudgrieks, die de overhand kregen? En wat waren de omstandigheden en ontwikkelingen waardoor ze werden omarmd en verankerd werden? Dan Michman, hoofdonderzoeker van Yad Vashem heeft hierover gepubliceerd en spreekt in CIDI's korte podcast 'Mizrach Mezze'.

De belangrijkste gebruikte termen, de ontwikkeling van hun gebruik in de loop der tijd en de onderlinge concurrentie zijn niet toevallig: ze zijn het resultaat van de manieren waarop de herinnering aan de holocaust zich heeft ontwikkeld en gevormd door de populaire cultuur en door veranderende wetenschappelijke interpretaties en inzichten in de gebeurtenissen met betrekking tot de Joden in het nazi-tijdperk. Geen van de in de podcast genoemde termen werd door een bepaalde geleerde of historicus voor specifieke onderzoeksdoeleinden bedacht. Ze zijn allemaal ontstaan in het publieke debat op verschillende plaatsen in de wereld, en ze zijn allemaal overgenomen uit bestaande vocabulaires. Bovendien bieden de twee termen die dominant werden, zoals opgemerkt in het interview met Dan Michman, geen enkele aanwijzing of toespeling op de aard van de historische gebeurtenis die zij beschrijven. Michman: "Er is een ingebakken veronderstelling dat de luisteraar al weet waarnaar ze verwijzen."

Judeocide

De termen 'Shoah' en 'Holocaust' hebben een letterlijke betekenis ('ramp' of 'offer') en zouden daarmee van toepassing kunnen zijn op elke tragische gebeurtenis of vernietiging, zoals ze dat honderden jaren voor de anti-joodse campagne van de nazi's deden. Het ontbreken van een ondubbelzinnige vakterm die de aard van de gebeurtenissen alleen al in zijn betekenis kan verduidelijken, bracht de Amerikaans-Joodse historicus Arno Mayer ertoe om in 1988 de term Judeocide te munten, omdat hij vond dat die de essentie van de gebeurtenissen die hij vertegenwoordigde adequaat weergaf: de moord op de Joden. Hij meende dat deze nieuwe term de tragedie van het Joodse volk opnam in de bredere context van genocide. De term Judeocide is zeldzaam in academisch onderzoek, en nog zeldzamer in het publieke discours. Michman: "In België wordt de term gek genoeg wel gebruikt, maar ik kan dat niet verklaren." Michman heeft wel kritiek op het gebruik van deze term. Hij ziet de gebeurtenissen van de Shoah als meer dan alleen het laatste en meest gruwelijke gedeelte: de moord op het Joodse volk.  Hij vind dat er behoefte is aan een bredere term die ook de wens van de nazi's behelst om de 'Joodse geest' te doden.

Moord op Joden

Meestal denken we bij de term 'Holocaust' ook aan andere slachtoffers van de nazi-ideologie: zoals Roma, mensen met lichamelijke of cognitieve handicaps, homoseksuelen en anderen. Deze benadering is nooit overgenomen in het Hebreeuwse discours over dit onderwerp, noch in de Joodse wereld. Het lijkt erop dat de semantisch obscure terminologie (Shoah, Holocaust) eigenlijk gemakkelijker te gebruiken is, omdat ze zich niet verbindt aan duidelijke chronologische of geografische grenzen met betrekking tot de gebeurtenissen van die jaren. Deze termen vergemakkelijken een brede, uitgebreide discussie over dit onderwerp tussen mensen die misschien verschillende perspectieven hebben. Voor veel mensen is deze enigszins vage taal die niet ingaat op een specifiek aspect van de historische gebeurtenis handiger. Michman zelf geeft - bij gebrek aan beter - de voorkeur aan de term 'Shoah': "Dan is het duidelijker dat we het over de vervolging van de Joden hebben en niet andere groepen, waar we natuurlijk aandacht aan moeten besteden, maar dat is een ander verhaal volgens mijn interpretatie."

Vaker Mizrach luisteren? Abonneer je via Spotify of via Google Podcasts en mis niets!