De voorstelling Een botsing met het verleden stelt vragen bij onze kijk op daders en slachtoffers oorlog

Proberen we de gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog te begrijpen of praten we die goed? Deze vraag staat centraal in de nieuwe voorstelling: Een botsing met het verleden. De makers van De Vlammende Eend onderzoeken de gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog aan de hand van het verhaal van Chaja Polak en haar boek: De man die geen hekel had aan Joden.
 
Ze staan op het podium tussen allerlei kartonnen archiefdozen. “Waar denk jij aan?”, begint Tina Krikke. “Aan de slachtoffers”, antwoord Alev Kutluer. “Denk je ook weleens aan de daders?”, vraagt Krikke. De voorstelling van 45 minuten begint en het verhaal van Chaja Polak komt op het toneel tot leven.

Wat er volgt is een boeiend dialoog over daders, slachtoffers, maar ook over mensen die zich verzetten of juist wegkeken tijdens de oorlog. Het zijn verhalen die onlosmakelijk met onze geschiedenis verbonden zijn, maar wat weten wij er eigenlijk van?

De man die geen hekel had aan Joden
Voor de totstandkoming van de voorstelling gaan we terug in de tijd. In 2018 kwam het boek Oorlogsouders uit. Hierin staat de zoektocht naar de familiegeschiedenis van schrijfster Isabel Boetzelaer centraal. In het boek vertelt ze over haar vader die tijdens de oorlog deelnam aan de Waffen SS (Schutztaffel) en bij de Sicherpolizei werkte. Isabel portretteerde hem als iemand die, ook al was hij fout en verantwoordelijk voor zijn daden, ook een slachtoffer was van de oorlog, en geen daadwerkelijke hekel had aan Joden. Daarnaast vertelt zij over haar adellijke moeder die uit een fel anti-nazi gezin zou komen.

Later bleek dat er een aantal cruciale fouten in het boek stonden en werd de schrijfster verweten dat zij niet volledig onderzoek heeft gedaan. Er bleek namelijk dat het boek de werkelijkheid niet weerspiegelde. De auteur verwarde de persoonlijke geschiedenis van haar vader en familie met degelijk historisch onderzoek.

Chaja Polak volgde de belangstelling en lovende kritkeken van het boek met groeiende verbazing en besloot een reactie te schrijven. Dat resulteerde tot het werk: De man die geen hekel had aan Joden. In het boek vertelt Polak het verhaal van de arrestatie en deportatie naar Auschwitz van haar Joodse ouders, waarschijnlijk te wijten aan handelen van Boetzelaer’s vader. Ze wil hiermee niet alleen haar eigen geschiedenis vertellen, maar vooral een aanklacht indienen tegen de nijging om daders, slachtoffers en miljoenen meelopers op één hoop te gooien. Polak stelt dat dit verschil zorgvuldig en aandachtig moet worden bewaakt. Zonder de bijdrage van de daders was de massamoord op het Joodse volk en de andere slachtoffers van de Nazi’s namelijk nooit ten uitvoer gebracht.  

Tina Krikke en Alev Kutluer vertaalde het verhaal van Polak naar het toneel en voegden er nog enkele actuele thema’s aan toe, zoals de discussie over de vergelijkingen met de Holocaust. Na elke uitvoering gaat Chaja Polak in gesprek met het publiek - over de gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog en hoe we hier naar kunnen kijken.

De voorstelling is uitstekend geschikt voor jongeren en jong volwassenen en een goed middel om met hen in gesprek te gaan over deze onderwerpen. Zowel middelbare scholen als hogere onderwijsinstellingen kunnen een voorstelling ‘boeken’. Als docenten hier interesse in hebben, kunnen zij naar de website om hiervoor contact op te nemen. U kunt de voorstelling vanavond zien in Amsterdam, maar ook op 4 mei in het theater na de Dam.   

Theater na de Dam
In het kader van dodenherdenking presenteert het project Theater na de Dam ruim 100 voorstellingen over de Tweede Wereldoorlog in heel Nederland. Waaronder het stuk Een botsing met het verleden en een voorstelling over de Joodse raad. Een onderwerp dat in de belangstelling kwam in verband met het omstreden onderzoek naar de verrader van Anne Frank. Ook maakt Theater Na de Dam jaarlijks een theaterprogramma met de NOS dat op 4 mei op televisie wordt uitgezonden. Daarnaast vormen jongerenvoorstellingen een wezenlijk onderdeel van Theater Na de Dam.