Het politiegebouw de Yp in Den Haag is de komende weken het decor van een expositie gewijd aan de rol van de Nederlandse politie tijdens de Tweede Wereldoorlog. De spreuk ‘lessen trekken uit de geschiedenis’ is zelden zo relevant. “De politie van nu wil voor iedereen zijn en kan daarom niet buiten de lessen uit het verleden.”
Het werk van politieagenten vereist een flinke dosis integriteit. Ze hebben als taak de orde te bewaken, burgers te beschermen en erop toe te zien dat de wet wordt nageleefd.
Met de bezetting van Nederland door Nazi-Duitsland is die integriteit op de proef gesteld. Individuen werden gedwongen tussen tegenpolen te kiezen: het opvolgen van de verordeningen van de Nazi’s (‘zwart’), verzet bieden (‘wit’), of van allebei af te zien en te accommoderen (‘grijs’).
De tentoonstelling geeft een overzichtelijk, chronologisch beeld van hoe de situatie van Nederlandse politiemensen zich geleidelijk aan veranderde. Begeleid met persoonlijke verhalen, foto’s en uit de oorlogstijd bewaarde voorwerpen wordt een geschiedenis geschetst in vijf fases.
Vijf fases
- Schikken en plooien
In de eerste maanden na de capitulatie was voor velen nog onduidelijk welke gevolgen de bezetting zou hebben. In de politie als organisatie was dat niet anders, en veel agenten namen een afwachtende houding aan. Met een versterking van 6000 nieuwe agenten die de Nazi’s afdwongen werd zelfs tegemoet gekomen aan een wens die de organisatie tot dan koesterde.
- Ware bedoelingen
Met het bloedig neerslaan van de Februaristaking in 1941 door de Ordnungspolizei kwam een definitief einde aan de nog overgebleven twijfel over de intenties van de Nazi’s. De Nazi’s gingen directer leiding geven aan de Nederlandse tak van de politie. Agenten werd bevolen mee te helpen aan deportaties van Joden en hun uniformen gingen steeds meer op die van de Nazi’s lijken.
- Afkeer en weerzin
Eind 1942 werd steeds duidelijker dat Duitsland de oorlog aan het verliezen was. Dit gaf het verzet een duw in de rug, maar anderzijds werd repressie door de Nazi’s ook opgeschroefd. Agenten kwamen steeds meer onder druk te staan om te kiezen tussen ‘zwart’ en ‘wit’.
- Chaos en bevrijding
De stokkende bevrijding van Nederland zette de zaken vanaf september 1944 nog verder op scherp. Duitse agenten en collaborateurs wisten dat ze niks te verliezen hadden, en agenten die niet volledig vertrouwd werden gingen vaak onderduiken. Na de bevrijding nam het Militair Gezag van Nederlandse militairen de leiding over de reorganisatie van de politie. Veel agenten werden hiervoor onderzocht op hun handelen tijdens de oorlog, en kregen in die tijd geen salaris uitbetaald.
- Nasleep
Na de oorlog werden commissies ingesteld om de politie te ‘zuiveren’ van agenten die collaboreerden. Lidmaatschap van de NSB, SS of WA betekende ontslag. De norm voor het aanstellen als agent werd later iets milder. Tegen 1954 was 12% van de organisatie ontslagen; 9 politiemensen werden ter dood veroordeeld voor hun acties tijdens de oorlog.
Heeft u interesse in het bezoeken van de tentoonstelling? Neem dan contact op via
Bron: ZwartWitGrijs Tentoonstellingsgids
