Een lastig tafelgesprek; ‘Het Höcker Album’

Een lastig tafelgesprek

Bij het doorbladeren en lezen van ‘Het Höcker Album’ kon ik niet anders dan denken aan de zo actuele discussie (ook in de film Hannah Arendt) over wat we nou precies bespreken moeten over de Shoah en de Tweede Wereldoorlog? Moeten we stilstaan bij de daders of slachtoffers?

Een indrukwekkend fotoboek met interessante inleidingen (negen verhalen) die de weerzijde laten zien van het zo befaamde Auschwitz Album. In het Höcker album vinden we een verzameling foto’s van Höcker, een SS-officier, en de leefomstandigheden van deze officier in Auschwitz II – Birkenau.

Maar deze discussie (dader/slachtoffer) kan men ook breder trekken. Als het gaat om de daders hoort men vaak de vraag: waren alle nazi’s nou echte nazi’s? Of voerde men simpelweg bevelen uit? Op het moment dat ik dit schrijf is de film Hannah Arendt net uit. Eichmann staat ook in het verhaal van Arendt centraal. Net zoals in “Eichmann in Argentinië” en Mulisch’ “De zaak 40/61” (maar er zijn nog veel meer andere boeken over dit onderwerp, lees de verhalen over en van Höss bijvoorbeeld) is Eichmann een beul die graag tot de verbeelding spreekt. Blijkbaar vinden wij de discussie ‘waarom deed men het’ heel boeiend. Ergens willen wij begrijpen wat de daders bewoog om te doen wat zij deden. Zo ook in de televisieserie (online nog terug te zien) van Geert Mak’s In Europa komen we uitzendingen tegen met gesprekken aan de keukentafel over het werk van papa in Duitsland tijdens de oorlog. Lastige tafelgesprekken zijn dat.

Als het gaat om de slachtoffers heb ik de indruk dat de vraag vaak is: hadden zij het kunnen weten? Deze vraag blijkt achteraf toch nog lastig te beantwoorden. De ‘klassiekers’ van Wiesel en Levi bespreken nogal vluchtig dit onderwerp. Vluchtig maar dekkend. De veronderstelling als men het had geweten dus was het anders gegaan is simpelweg te makkelijk. Van der Boom levert knap werk door ook de omstanders te betrekken bij deze discussie. Wat als de omstanders het (van de vernietigingskampen) hadden geweten, wat dan? In Nederlandse kringen is deze discussie vorig jaar uitgebreid gevoerd in de ‘De Groene Amsterdammer’. Van der Boom schreef een boeiend boek aan de hand van dagboeken dat leidde tot nogal wat reacties heen en weer.

Hoe deze discussies (daders: plichtbesef of overtuiging, slachtoffer en omstanders: wisten ze het wel of niet) te bespreken met leerlingen is dan de vraag? Als leraar heb ik ervoor gekozen om deze boeken eerst zelf te lezen. Voor de vertaalslag naar scholieren heb ik gekozen voor de volgende opzet: leerlingen kiezen zelf uit aangereikte boeken wat ze willen lezen. Aan de hand van een zelf uitgekozen voorwerp moeten zij twee weken later het boek klassikaal oraal samenvatten in maximaal vijf minuten. Daarnaast laat ik ze vertellen waarom anderen dit boek wel/niet zouden moeten lezen. Uiteindelijk vraag ik ze naar de meerwaarde van wat gelezen is voor onze studiereis naar Polen.

Besproken boeken:

De Zaak 40/61 (Harry Mulisch, De Bezige Bij, Amsterdam)

Eichmann in Argentinië (Bettina Stangneth, Atlas contact, Amsterdam)

Het Höcker Album (Holocaust Bibliotheek, Uitgeverij Verbum, Laren)

Het Auschwitz Album (Holocaust Bibliotheek, Uitgeverij Verbum, Laren)

Is this is a man (Primo Levi, Everyman’s Library, New York)

Night (Elie Wiesel, Penguin Books, London)

Wij weten niets van hun lot (Bart van der Boom, Boom, Amsterdam)

Dit boekverslag is geschreven door Josha, docent geschiedenis.